|
m 64 6 4 6 1 4 6 6 6 4
„ 6 4 6 4 6 6 6 4 6 4
v 6 444
2-rasm, Autosom dominant belgi (barmoqlaming qisqa bo‘lishi)ning shajara bo'yicha irsiylanishi.
3-rasm. Autosom retsessiv belgi (qoshlarning qo‘shilganligi) ning shajara bo'yicha irsiylanishi._________
R etsessiv g en la r bilan b o g 'liq b e lg ila r irsiy lan ish in in g shajarasini tuzish bir m uncha m urakkabdir. O ta-ona retsessiv belgi bo'yicha geterozigota bo'lsa, u holda naslda 0,25 yoki 25 foiz gom ozigota fa rz a n d la rd a m a zk u r k asallik fe n o tip d a nam oyon bo'ladi. Oilalarda bolalar 4 ta emas, 2 ta tug'ilgan holda, uni fenotip bo'yicha aniqlash m ushkul bo'ladi.
Egizaklar usuli. Egizaklar deyilganda, bir onadan bir v aq t da tug'ilgan farzandlar tushuniladi. U lar paydo bo'lishi bo'yicha m onozigot va dizigotlarga ajraladilar. O datda, bir zigotadan paydo bo'lgan egizaklar monozigotlar deb nomlanadi.
Z ig o tan in g (y u n o n ch a zig o te — tu x u m va u r u g ' h u - jayralarning qo'shilishidan hosil bo'lgan) ilk bor bo'linishida monozigot (yunoncha menos — bitta) egizaklarning rivojlani shi haligacha nom a’lum bo'lib qolm oqda. U ning g en o tip g a bog'liqligi aniqlanm agan bo'lsa-da, lekin u sitoplazm atik ir- siylanish orqali onadan qizga o'tadi, degan taxm inlar bor.
Egizaklarning paydo bo'lishiga ona у oshining t a ’sir k o 'r satish ehtim oli bof. C hunki, ay rim oilalarda on aning yoshi u lg 'ay g an sari egizaklarning tu g 'ilish m iqdori ortishiga oid m a ’lum otlar to 'p langan. Ehtim )1, ona yoshining ortishi bilan gonadotropin gorm onining ko'payish darajasi yuz b erar, bu o 'z n a v b a t id a p o lio v u ly a tsiy ag a (yunoncha poly — ko'p, ovum — tuxum ) sababchi bo'lar. Tabiiyki, monozigot egizak-
lar genetik jih a td an o'xshash ham da bir jinsli, y a ’ni o'g'il yo qiz bolalar bo'ladilar (4-rasm).
M onozigotalarning ay rim lari g 'a y r itab iiy k o 'rin ish d a ikki boshli yoki ta n asin in g m a ’lum qism i b ir- b iri bilan qo'shilgan holda b o 'la d i la r . 1811 yili T a ila n d n in g S iam q ish lo g 'id a tu g 'ilg an C hang va Eng o'z ta n a la rin in g ayrim qism i orqali qo'shilgan bo'lib, 63 yil b irgalikda h ay o t kechirdilar. U lar opa-singillarga u y lan g an bo'lib, C hang 12, Eng 10 bolaning otasi bo'lganlar. 1874 yili C hang o 'pka sham ollashidan o'lgan bo'lsa, 2 soatdan so'ng soppa-sog' Eng ham h ay o td an ko'z yum gan.
4-rasm. Monozigota egizaklar.
Dizigota egizaklar oilada turli vaqtda tug'ilgan aka-uka, opa-singillar kabi b ir- b irla rid a n bir m uncha farq qiladilar. Ularning oiladagi boshqa farzandlardan farqi hom iladorlik va tug'ilgandan keyin bir xil m uhit omillari ta ’sirida rivojlanishidir. Dizigota bir xil jinsli yoki har xil jinsli bo'lishi m um kin (5-rasm).
5-rasm. Dizigota egizaklar.
O lingan m a’lum otlarga ko'ra, turli xil odam lar populya-
ts iy a la r id a egizaklarning tu g ‘ilishi bir foizga y aq in bo'lib, uning u chdan bir qismi monozigot, uchdan ikki qism i dizigot egizaklarga to ‘g ‘ri keladi.
B e lg i- x o ssalarn in g irsiy lan ish in i o 'rg a n ish d a eg izak la r u su lid an foydalanishni d astlab 1816 yili F .G alton boshlab bergan. K eyinchalik bu usul Pol va Sim ens tom onidan tako- m illashtirilgan.
G enetik tadqiqotlarda m azkur usulni qo'llash egizaklar ning monozigota yoki dizigotaligini (agar ular bir jinsli bo'lsa) aniqlashdan boshlanadi.
E g iz a k la rn in g m o n o z ig o ta li yoki d iz ig o ta li ek a n lig in i aniqlashda reaksiya norm asi ham, monogen yo'l bilan irsiyla- nadigan belgi-xossalar, chunonchi qosh, burun, quloq sup rasi, soch shakllari, teri, ko'z, soch ranglarining egizaklarda qanchalik o 'xshash ekanligi aham iyatli hisoblanadi. B unday polisim ptom (yunoncha poly — ko'p, sum ptom o — belgilar bo'yicha o'xshashlik) usulni 1924 yil Simens joriy etgan.
Y uqorida qayd etilgan belgilar bo'yicha o'zaro o'xshashlar monozigota egizaklar, o'xshash bo'lm aganlari esa dizigota egi zaklar sanaladi.
Egizaklar juftini saralash ham katta aham iyatga ega. Gene tik tadqiqotlarda o'rganilayotgan belgi-xossalar bo'yichk egi zaklar ju ftid a o'zaro konkordantlik (lotincha concordare — o'xshashlik) va bir-biridan farq qilish diskordantlikni (lotincha discordare — noo'xshashlik) belgilash nihoyatda m uhim dir. Har ikki ju ft egizaklarda konkordantlik koeffitsientini aniqlash
С + D
formulasi yordam ida am alga oshiriladi.
Bunda К - belgining irsiylanish koeffitsienti. U foizlar orqali ifodalanadi. С - konkordant ju ftlar soni, D - diskordant ju ft- lar sonini bildiradi.
A gar belgining irsiylanish koeffitsienti monozigota egizak larda yuqori, dizigota egizaklarda past bo'lsa, u holda belgi ning irsiylanishida irsiy om illar ustunlik qilganligini, m abodo
«К» monozigot va dizigot egizaklarda yaqin bo'lsa, unda bel gining rivojlanishida ta sh q i m uhit om illari u s tu n lik qilgan, degan xulosaga kelinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
