Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Шартномани ижро этиш вақтидаги базис актив нархи ва ижро нархи ўртасидаги нисбат	Базис актив нархи ижро нархидан паст St < X
Базис актив нархи ижро нархидан баланд ёки унга тенг St > X
Опцион харидори кўрадиган фойда/зиён	X – St – p	–р
Опцион сотувчи кўрадиган фойда/зиён	p – (X – St)	р

Опцион харид қилиш вазият қулай келган ҳолларда базис активнинг ўзини харид қилишдан кўра кўпроқ фойда келтирадиган операция ҳисобланади.

Мисол
А ва Б инвесторлар бир ой давомида Х компанияси акциялари нархининг ўсишидан умид қилиб, уларнинг ҳар бири бу қимматли қоғозларни харид қилишга 15000 сўм киритишга тайёр. Акциялар жорий қиймати – 1000 сўм. Х компаниясининг 1000 сўм страйк билан 10 та акциясини харид қилишга опцион колл айни пайтда 750 сўмдан сотилмоқда. Инвестор А 15 та акция, инвестор Б эса – 10 та акцияга 20 та опцион харид қилади.
Бир ойдан сўнг акция нархи, инвесторлар башорат қилганидек, 1200 сўмгача ўсди. Инвестор А акцияларни жорий курс бўйича сотади ва фойда олади: (1200

• 
  1000) х 15 = 3000 сўм. Операция даромадлилиги (йиллик фоизларда)
  

^{ни ташкил қилади. Инвестор Б брокердан бир} кунга 200000 сўм қарз олади ва шартнома шартларига кўра 1000 сўмдан 200 та акция харид қилади. Шундан сўнг у дарҳол 200 та акцияни жорий бозор нархи бўйича сотиб юборади ва қарзга олинган пулларни брокерга қайтаради. Операцияни амалга оширишдан олинган фойда қуйидагига тенг бўлади: (1200 – 1000) x 200 – 15 000 = 25 000 сўм. Операция даромадлилиги
ни ташкил қилади.
Олинган натижа зўр таассурот қолдирадиган даражададир. Бироқ агар акциялар нархи пасайиб кетганда ёки масалан, 1020 сўмгача ўсганда А ва Б инвесторларнинг молиявий натижаси бошқача бўлган бўларди.
Опцион бозори қатнашчиларидан ҳар бири базис активнинг келажакдаги нархи ҳақида ўз тасаввурларига эга бўлиб, шу сабабли бозорда турли страйклар билан шартномалар тузилади. Бундай шартномалар нархи ҳам турлича бўлади. Масалан, акциянинг жорий нархи 100 сўмни ташкил қилади, инвестор А 110 сўм страйк билан опцион пут харид қилади, инвестор Б эса – 120 сўм страйк билан худди шундай шартнома тузади. Кўриниб турибдики, шартнома муддатининг тугаш вақтига келиб, инвестор Б кўпроқ фойда оладиган ҳолатда бўлади, чунки у шартнома шартлари бўйича акцияни қимматроқ нархда сотиши мумкин. Шу сабабли 120 сўм страйкли опцион пут бўйича мукофот ҳам паст страйкли опцион мукофоти билан таққослаганда юқори бўлади.


5.7-жадвал