Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

13.2-расм. Уюшган бозор турлари

Биржадан ташқари савдо ташкилотчиларининг биржалар олдидаги асосий устунликлари саналган савдо тезлигининг юқорилиги (жумладан, ушбу тизимларни юқори частотали трейдерлар учун жалб этувчан қиладиган технологиялардан фойдаланиш) ва комиссия даражасининг пастлиги биржалар томонидан биржадан ташқари савдо ташкилотчиларини харид қилиш бўйича бир қатор битимларга олиб келди (NASDAQ АҚШнинг энг йирик ECN компанияларидан бўлган INET, шунингдек, BRUT, NYSE – ECN Archipelago, Европанинг LSE MTF Turquoise ва бошқаларни харид қилган).

NASDAQ тизимида акциялар ушбу акциялар бўйича камида иккита дилер маркет-мейкерлар функцияларини ўз зиммасига оладиган, яъни компания акцияларини сотиб оладиган ва сотадиган қаттиқ котировкалар ўрнатиш мажбуриятини оладиган ҳолларда савдога қўйилади. Битта қимматли қоғоз турини ўртача 11 та маркет-мейкер котировка қилади, бу эса бозорнинг ликвидлик даражаси юқори бўлишини таъминлайди. Муайян компания акцияларини харид қилиш истагида бўлган инвестор исталган пайт уларни дилердан таклиф нархи бўйича харид қилиши, акциялар сотиш истагида бўлган шахс эса уларни дилер томонидан эълон қилинган талаб нархи бўйича сотиш имкониятига эга бўлиши мумкин.
Уюшган савдолар – ҳосилавий молиявий воситалар (ҲМВ) ҳисобланган шартномалар, хорижий валюта, қимматли қоғозлар ва товарлар олди-сотдиси шартномалари тузиш учун шахсларни савдога қўйиш тартиби кўзда тутилган белгиланган қоидалар бўйича мунтазам асосда ўтказиладиган савдолар.
Алоҳида молиявий воситалар савдосида биржадан ташқари бозор улушининг катта эканлигига карамай, дунё бўйича акциялар савдоси асосан биржаларда амалга оширилади.
Дунёдаги энг йирик уюшган савдо майдончалари қаторига қуйидагилар киради:
–Нью-Йорк фонд биржаси (New York Stock Exchange, NYSE).
–НАСДАК биржаси (NASDAQ).
–Лондон фонд биржаси (London Stock Exchange, LSE).
–Токио биржаси (Tokyo Stock Exchange, TSE).
–Euronext фонд биржаси.
–Немис биржаси (Deutsche Boerse).
Дунёнинг етакчи биржалари Жаҳон биржалар федерациясининг (ингл.
World Federation of Exchanges, WFE) аъзоси ҳисобланади⁹⁷.
Биржа бозори – бу уюшган қимматли қоғозлар бозори бўлиб, унда савдо қатъий белгиланган қоидалар бўйича ва фақат бошқа бозор қатнашчилари орасидан диққат билан танлаб олинадиган биржа воситачилари ўртасида олиб борилади.

4.