Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

белги. Савдо қилинадиган воситаларга қўйиладиган талаблар. Фонд биржалари қимматли қоғозлар листингини амалга оширади, бунинг учун қимматли қоғозлар ва уларнинг эмитентлари қатор талабларни қондириши лозим⁹⁸.

Листинг – қимматли қоғозларни котировка қилинадиган биржа рўйхатларига киритиш.
Жаҳон амалиётида листинг асосий мезонлари қуйидагилар ҳисобланади:
–эмитент ва унинг қимматли қоғозлари ҳуқуқий ҳолати қонунчиликка жавоб бериши;
–эмитент мавжуд бўлган давр;
–эмитентнинг бозор капиталлашуви (қимматли қоғозлар қиймати);
–эмитентнинг молиявий ҳолати (кўрилган зиён йўқлиги, соф активлар миқдори ва б.);
–дивиденд тўловлари;
–акцияларнинг тақсимланиши (эркин муомалада (free-float) бўлган акциялар улушининг минимал ҳажми; шахс ва унинг кафилланган шахслари мулкида бўлган акциялар максимал улуши);
–эмитентнинг қимматли қоғозлари билан биржадаги битимлар ҳар ойлик ҳажми.

2. 
   белги. Савдо қатнашчиларига қўйиладиган талаблар. Биржада савдо қилиш ҳуқуқига фақат биржа аъзолари эга бўла олади.
   

⁹⁸ Фонд биржаларида шунингдек, савдога йўл қўйилган, лекин котировка рўйхатларига киритилмаган, уларга нисбатан, қоидага кўра қўшимча талаблар билдирилмайдиган қимматли қоғозлар (рўйхатдан ташқари қимматли қоғозлар) ҳам савдо қилиниши мумкин.
Фонд биржасига аъзо бўлиб кириш, ундан чиқиш ва фонд биржаси аъзолигидан чиқариш тартиби фонд биржаси томонидан унинг ички ҳужжатлари асосида мустақил белгиланади.
Биржада савдо қатнашчилари – биржада белгиланган функция ва мажбуриятлар берилган профессионал қатнашчилар.

13.3-расм. Биржада савдо қатнашчилари

Хорижий мамлакатларда айрим биржаларда жисмоний шахслар ҳам савдо қатнашчиси бўлиши мумкин (АҚШ, Ҳиндистон, Германия).
Жаҳон амалиётида савдога қўйиш мезонлари қуйидагилардан иборат⁹⁹:

1. 
   Лицензия мавжудлиги; резидент ёки норезидент мақоми (норезидентлар учун фаолиятда маълум бир чекловлар кўзда тутилиши мумкин).
   
2. 
   Иш тажрибаси; белгиланган доирадаги мижозлар ва бизнес юритиладиган воситалар диверсификацияси; фонд биржаси маъқулламайдиган бизнесга жалб қилинмаганлик.
   
3. 
   Тижорат нуфузи.
   
4. 
   Ходимлар малакаси, чуқур билимга эгалиги ва ҳалоллиги.
   
5. 
   Молия стандартларига (капитал етарлилиги, ликвидлик ва б.), аудит ва ҳисобот талабларига мувофиқлик.
   
6. 
   Операцион қобилият.
   
7. 
   Биржанинг тартибга солиш ва назорат функцияларига розилик, махсус талабларни бажариш (биржага ҳисобот ахбороти тақдим этиш, қимматли қоғозлар ва пул маблағларини депонентлаш, кафолат фондларига бадал киритиш ва б.).
   

3 ва 4 - белгилар. Савдо тизимлари турлари. Классик фонд биржасининг технологик схемаси. Биржа нафақат битимлар тузишга хизмат қилади, балки уларнинг ижро этилишини таъминлайди ҳам.
⁹⁹ Robert A. Schwartz, John Aidan, Lauren Wheatley (Eds.)/The Economic Function of a Stock Exchange Zicklin School of Business Financial Markets Series. 2015

Мижоз
талабнома


Брокер


талабнома

Иккиёқлама
кимошди савдоси 1.Онкол кимошди 2.Узлуксиз кимошди
Бошқа савдо қатнашчилари (дилерлар, бошқарувчилар ва бошқалар)