Respublihasi

k.10.3. Po‘lat tarkibining kexixhga ta’xiri

Tarkibida uglerod va legirlangan aralashmalar kam bo‘lgan po‘latgina yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan shart-sharoitlarga to‘la mos keladi. Kam va o‘rtacha uglerodli, shuningdek, kam legirlangan po‘latlar tarkibidagi uglerod miqdori 0,3 % gacha bo‘lganida kislorod yordamida yaxshiroq kesiladi.
Po‘latning qanchalik yaxshi kesila olishini quyidagi uglerod
ekvivalenti C_e formulasidan foydalanib uning kimyoviy tarkibi bo‘yicha aniqlash mumkin (elementlarning formuladagi simvoli ularning po‘latdagi foiz hisobidagi tarkibini ko‘rsatadi):
C_e= C + 0,16Mn + 0,3 (Si + Mo) + 0,4Cr + 0,2V +
+ 0,04 · (Ni + Cu).
Misol : po‘latning tarkibi: C = 0,2; Mn= 0,8; Si= 0,6, u
holda C_e = 0,2 + 0,16 · 0,8+0,3 · 0,6=0,508 bo‘ladi. Po‘lat I gu- ruhga kiradi (2.10.2-jadval).
2.10.2-jadval
Po‘latlarni kixlorod bilan kexiluvchanligiga qarab taxniflaxh

Guruh raqami	Ce	% C	Po‘lat rusumi	Kesish shart- sharoitlari
I	0,6 gacha	0,3 gacha	po‘lat 10 — po‘lat 25, Ct1 — Ct4, 15F, 20F, 10F2, 15M, 15HM	Har qanday sharoitda yaxshi kesiladi va termik ishlashni talab qilmaydi.
II	0,61— 0,8	0,5 gacha	po‘lat 30 — po‘lat 45, 30F — 40F, 15X, 20X, 15XФ, 20XФ, 15XF, 20M, 30M, 20HM, 12XH2A va boshqalar	Qoniqarli kesiladi. Yozda qizdirmasdan kesiladi. Katta kesimlarni va qishda kesishda 120˚Cgacha qizdirish tavsiya etiladi.

157
Davomi

III	0,81— 1,1	0,8 gacha	po‘lat 50 — po‘lat 70, 50F — 70F, 12M, 35XM, 18XFM, 20XFC va boshqalar	Kam hollardagina kesiladi, toblanadi- gan va darz ketadigan bo‘ladi. Tunuka 200 —300˚C haroratgacha qizdirilib issiqlayin kesiladi.
IV	1,1	0,8	25XFC—	Yomon kesiladi, darz
	dan	dan	50XFC, 33 XC—	ketadigan bo‘ladi.
	ortiq	ortiq	40XC, 40XFM,	Avvalo 300—450˚C
			50XFA va	gacha qizdirib olishni
			boshqalar	va kesib bo‘lgandan
				keyin sekin-asta sovi-
				tishni talab qiladi.

Kislorod bilan kesish kam uglerodli po‘lat xossalariga kesiladigan joy yaqinida qariyb ta'sir qilmaydi. Tarkibida ug- lerod juda ko‘p bo‘lgan po‘latlarni kesishdagina qisman tob- lanish natijasida kesilgan joylari ancha qattiqlashadi. Kesishda ta'sir zonasining chuqurligi 2.10.3-jadvalda keltirilgan.

2.10.S-jadval
Hexixhda ta’xir zonaxining chuqurligi

Po‘lat qalinligi, mm	5	25	100	250	800
Ta'sir zonasining chuqurligi, mm: kam uglerodli (0,25%C gacha) po‘lat uchun uglerodli (0,5 — 1%C) po‘lat uchun	0,1— 0,3 0,3— 0,5	0,5— 0,7 0,8— 1,5	1,5— 2,0 2,5— 3,5	1,5— 3,0 3,5—5	4—5 6—8

Juda ko‘p legirlangan xromli, xrom-marganesli, xrom- nikelli po‘latlarni kesishda po‘lat qirralarining tarkibida xrom, kremniy, marganes va titan miqdori kamayadi. Nikel esa

158
ko‘payadi. Bunday po‘lat strukturasida qirra yaqinidagi kris- tallar orasida oson eriydigan temir sulfidlari va silitsidlari ara- lashmalari hosil bo‘ladi. Bu esa po‘lat qirralarini sovish jara- yonida uning qizigan holatida darz ketishiga sabab bo‘ladi. Kesgandan keyin kristallararo korroziya ham ro‘y berishi mum- kin. Shuning uchun ham kislorod yordamida kesilgandan keyin bunday po‘latlarning qirralari zarur hollarda frezalanadi yoki randalanadi.
Ko‘p legirlangan po‘latlarning ayrim rusumlari kislorod yordamida kesgandan keyin strukturasini tiklash maqsadida termik ishlanadi.

4.