Respublihasi

4.k. Payvandlaxh axhyolarini me'yorlaxh

Qo‘xhimcha xim xarfi. Gaz bilan payvandlashda sim sarfini aniqlash uchun chokning geometrik o‘lchamlariga qarab eritiladigan metall massasi hisoblanadi. Gaz bilan uchma-uch payvandlangan choklarning eritilgan metalini osonroq yo‘l bilan hisoblash uchun quyidagi formuladan foydalanish mumkin:

G = K · s²,
bu yerda: G — chokning har l metrida eritilgan metall mas- sasi;
s — payvandlanadigan metall qalinligi, mm;
K — koeffitsiyent (koeffitsiyent qiymatlari 4.l-jadvaldan olinadi).

4.1-jadval

Gaz bilan uchma-uch payvandlaxhda koeffitxiyent qiymatlari

Metall	Qalinligi, mm	Chokni tayyorlash	Koeffitsiyent, K
Po‘lat	5 gacha	qiyalamasdan	l2,0
Po‘lat	5 dan ortiq	45˚ qiyalab	l0,0
Po‘lat	5 dan ortiq	35˚ qiyalab	8,0
Po‘lat	5 dan ortiq	30˚ qiyalab	7,0
Mis	4 gacha	qiyalamasdan	l8,0
Mis	4 dan ortiq	45˚ qiyalab	l4,0
Jez	4 gacha	qiyalamasdan	l6,0
Jez	4 dan ortiq	45˚ qiyalab	l3,0
Aluminiy	4 gacha	qiyalamasdan	6,5
Aluminiy	4 dan ortiq	45˚ qiyalab	4,5

232
Gaz bilan payvandlashda simning umumiy sarfini aniqlash uchun hosil bo‘lgan qiymat K ga, quyish va sachrashga sarf bo‘lgan miqdoriga l0 — l5 % qo‘shiladi.
Gazlar xarfi. Gaz bilan payvandlashda gaz sarfi uchlik quvvati hamda payvandlash vaqtiga qarab aniqlanadi va gorelkani yoqish hamda uning alangasini rostlash, chatnash va boshqalar uchun qo‘shimcha asetilen va kislorod sarfini hisobga olish maqsadida umumiy gaz sarfiga 5 % qo‘shiladi.
Kesishga sarflanadigan kislorod hamda asetilen miqdori metall uchun kesish rejimlari jadvallaridan aniqlanadi.


Na7orat savollari

l. Payvandlash uchun vaqt me'yori qanday elementlardan iborat?

2. 
   Gaz bilan payvandlashda vaqt me'yori qanday aniqlanadi?
   
3. 
   Gaz bilan payvandlashda qo‘shimcha simning sarfini qanday aniqlash mumkin?
   
4. 
   Payvandlash va kesishda gazlar sarfini qanday aniqlanadi?
   

233

Foydalanilgan adabiyotlar

l. Abralov M.A., Abralov M.M. Payvandlash ishi asoslari.

— T.: «Talqin», 2004.

2. 
   Быкoв B.B., Фaǔзynuna T.G. Faзoплameнныe Fopeлkи. — M.:
   

«Mamинocтpoeниe», l974.

2. 
   Fnuзmanenкo Д.Л. Faзobaя cbapka и peзka meтaллob. — M.:
   

«Bыcmaя mkoлa», l973.

2. 
   Fnuзmanenкo Д.Л. Cbapka и peзka meтaллob. — M.:
   

«Bыcmaя mkoлa», l974.

2. 
   Fypeвun G.M. Cпpabouниk пo cbapke цbeтныx meтaллob.
   

— Kиeb, «Haykoba дymka». l98l.

2. 
   EвGeeв F.Б., Fnuзmanenкo Д.Л. Oбopyдobaниe и тexнoлoFия Faзoплameннoй oбpaбoтkи meтaллob и нemeтaллиueckиx maтepиaлob. — M.: «Mamинocтpoeниe», l974.
   
3. 
   MaGnoв B.N. Cbapouныe paбoты. — M.: Nздaтeльckий
   

цeнтp «Akaдemия», l999.

2. 
   Huкonaeв A.A. 3лekтpoFaзocbapщиk. — Pocтob нa Дoнy:
   

«Фeниkc», 2000.

2. 
   Hun6yps A.K. Faзoплameннaя oбpaбoтka meтaллob c иcпoльзobaниem Faзob-зameнитeлeй aцeтилeнa. — M.:
   

«Mamинocтpoeниe», l976.
l0. Mempoв F.Л., Бypoв H.F. TexнoлoFия и oбopyдobaниe Faзoплameннoй oбpaбoтkи meтaллob. — M.: «Mamинocтpoe- ниe», l970.
ll. Pы6aкoв B.M. ДyFobaя и Faзobaя cbapka. — M.:
«Bыcmaя mkoлa», l986.
l2. Cbapka b mamинocтpoeнии. Cпpab. изд. b 4-x т. — M.:
«Mamинocтpoeниe». l978 — l979.
l3. Cbapka и peзka b пpomыmлeннom cтpoитeльcтbe. /Moд peд. @.Д. Maлыmeba. — M.: Cтpoйиздaт, l989.
234
l4. Cbapka и peзka maтepиaлob. Уueб. пocoбиe. / Moд peд. Ю.B. Kaзakoba. — M.: Nздaтeльckий цeнтp «Akaдemия», 200l.
l5. Cbapka и cbapиbaemыe maтepиaлы. Cпpab. изд. b 3-x т. T. II. TexнoлoFия и oбopyдobaниe. / Moд. peд. B.M. ЯmпoльckoFo.
— M.: Nздaтeльcтbo MFTУ иm. H.3. @aymaнa, l998.
l6. Goкonoв N.N. Faзobaя cbapka и peзka meтaллob. — M.:
«Bыcmaя mkoлa», l986.
l7. Cпpabouниk cbapщиka. /Moд peд. B.B. Cтeпaнoba. — M.:
«Mamинocтpoeниe», l982.
l8. 7e6an B.A. Cbapouныe paбoты. — Pocтob нa Дoнy:
«Фeниkc», 2004.

235

MUNDARIJA
Kirish 3

1. 
   GAZ ALANGASIDA MATERIALLARGA ISHLOV BERISH VA GAZ ALANGASI YORDAMIDA PAYVANDLASHNING NAZARIY
   

ASOSLARI
1.1. Gaz alangaxida ixhlov berixhning mohiyati va
klaxxifikatxiyaxi 5
l.l.l. Gaz alangasida ishlov berish usullarining klassifikatsiyasi 5

2. 
   Gaz bilan payvandlash 6
   
3. 
   Gaz-press bilan payvandlash 8
   
4. 
   Gaz bilan eritib qoplash 8
   
5. 
   Gaz bilan kavsharlash 9
   
6. 
   Kislorod bilan kesish l0
   
7. 
   Kislorod-flyus bilan kesish l2
   
8. 
   Nayzali kesish l3
   
9. 
   Gaz bilan changlatish l4
   

l.l.l0. Gaz bilan yuzalarini toblash l5
l.l.ll. Metallarni gaz bilan to‘g‘rilash l6
l.l.l2. Yuzalarni kirlardan gaz bilan tozalash l6
1.k. Gaz alangaxi va yonixh jarayoni l7

3. 
   Gaz bilan payvandlaxhda metallurgiya jarayonlari 24
   
4. 
   Gaz bilan payvandlaxh va kexixhda deformatxiya hamda kuchlanixhlar 27
   

l.4.l. Gaz bilan payvandlashda deformatsiya va kuchlanishlar 27
l.4.2. Kislorod bilan kesishda sodir bo‘ladigan deformatsiyalar 35

3. 
   Gaz bilan payvandlaxhda payvand birikmalarning nuqxonlari
   

va ularni bartaraf etixh uxullari 38
k. GAZ BILAN PAYVANDLASH VA GAZ ALANGASIDA MATERIALLARGA ISHLOV BERISH
TEXNOLOGIYASI VA JIHOZLARI
k.1. Gaz alangaxida ixhlov berixhda ixhlatiladigan axhyolar 44
2.l.l. Gaz alangasida ishlov berishda ishlatiladigan ashyolarning klassifikatsiyasi 44

2. 
   Payvandlash simi 44
   
3. 
   Gaz alangasida ishlov berish uchun flyuslar 48
   
4. 
   Kislorod 5l
   

236

2. 
   Yonuvchi gazlar 53
   
3. 
   Kalsiy karbidi 58
   

k.k. Gaz alangaxida ixhlov berixhda ixhlatiladigan jihozlar 59
2.2.l. Asetilen generatorlari 59

2. 
   Gaz tozalagichlar 70
   
3. 
   Gazlar uchun ballonlar 7l
   
4. 
   Reduktorlar 77
   
5. 
   Saqlagich tambalar 82
   
6. 
   Gaz sarfo‘lchagichlari 86
   
7. 
   Shlanglar 87
   
8. 
   Gorelkalar 89
   

3. 
   Gaz bilan payvandlaxh texnologiyaxi 97
   

2.3.l. Gaz bilan payvandlash texnikasi 97

2. 
   Payvandlashda gorelkani surish 99
   
3. 
   Chap va o‘ng usulda payvandlash l0l
   
4. 
   Gaz bilan payvandlash rejimi l03
   
5. 
   Gaz bilan payvandlashning maxsus turlari l04
   
6. 
   Turli fazoviy holatlarda choklarni payvandlashning afzalliklari l06
   

3. 
   Po‘latlarni gaz bilan payvandlaxh texnologiyaxi l08
   

2.4.l. Po‘latlarni payvandlash va ularning klassifikatsiyasi l08

2. 
   Uglerodli po‘latlarni payvandlash texnologiyasi ll0
   
3. 
   Kam va o‘rtacha legirlangan po‘latlarni payvandlash texnologiyasi lll
   
4. 
   Ko‘p legirlangan po‘latlarni payvandlash texnologiyasi ll4
   

3. 
   Cho‘yanlarni gaz bilan payvandlaxh texnologiyaxi ll8
   

2.5.l. Cho‘yanni payvandlashning mohiyati ll8

2. 
   Cho‘yan buyumlarni qo‘shimcha qizdirib payvandlash l2l
   
3. 
   Cho‘yanni kavsharlash-payvandlash l24
   

3. 
   Rangli metallarni gaz bilan payvandlaxh texnologiyaxi l25
   

2.6.l. Aluminiy va uning qotishmalarini payvandlash l25

2. 
   Magniy qotishmalarini payvandlash l30
   
3. 
   Mis va uning qotishmalarini payvandlash l32
   
4. 
   Nikel va uning qotishmalarini payvandlash l39
   
5. 
   Qo‘rg‘oshinni payvandlash l40
   

3. 
   Gaz-prexx bilan payvandlaxh texnologiyaxi va jihozlari l4l
   

2.7.l. Gaz-press bilan payvandlash usullari l4l

2. 
   Gaz-press bilan payvandlashda ishlatiladigan jihozlar l42
   
3. 
   Gaz-press bilan payvandlash texnologiyasi l44
   

3. 
   Gaz bilan eritib qoplaxh l47
   

2.8.l. Eritib qoplanadigan ashyolar l47
2.8.2. Eritib qoplash texnologiyasi l48
237

3. 
   Gaz bilan kavxharlaxh texnologiyaxi va jihozlari l49
   

2.9.l. Kavsharlash uchun jihozlar l49
2.9.2. Kavsharlashda ishlatiladigan materiallar l50
2.9.3. Kavsharlash texnikasi l52

3. 
   Gaz-kixlorodli kexixh texnologiyaxi va jihozlari l53
   

2. 
   l0.l. Gaz-kislorodli kesish turlarining klassifikatsiyasi l53
   

2.l0.2. Metallarni gaz-kislorodli kesishning asosiy shartlari l55
2.l0.3. Po‘lat tarkibining kesishga ta'siri l57
2.l0.4. Kislorod bilan kesish uchun keskichlar l59
2.l0.5. Kislorod bilan kesadigan mashinalar l78
2.l0.6. Kislorod bilan kesish rejimlari l87
2.l0.7. Kesish texnikasi l88
2.l0.8. Kislorod bilan kesish sifati 200

3. 
   Hixlorod-flyux bilan kexixh texnologiyaxi va jihozlari 202
   

2.ll.l.Kislorod-flyus bilan kesish uchun ishlatiladigan materiallar 202
2.ll.2. Kislorod-flyus bilan kesish uchun jihozlar 204
2.ll.3. Kislorod-flyus bilan kesish texnologiyasi 207
k.1k. Nayzali kixixh texnologiyaxi va jihozlari 2l0

13. 
    Gaz alangaxida yuzalarni toblaxh texnologiyaxi va
    

jihozlari 2l2
2.l3.l. Gaz alangasida yuzalarni toblash usullari 2l2
2.l3.2. Gaz alangasida yuzalarni toblash uchun jihozlar 2l3
2.l3.3. Gaz alangasida yuzalarni toblash texnologiyasi 2l6

13. 
    Gaz bilan changlatixh texnologiyaxi va jihozlari 2l6
    

2.l4.l. Gaz bilan changlatishda qo‘llaniladigan jihozlar 2l6

2. 
   l4.2. Gaz bilan yuzalarni changlatish texnologiyasi 2l9
   

13. 
    Metall yuzaxini kirlardan gaz alangaxi bilan tozalaxh texnologiyaxi va jihozlari 22l
    

2. 
   GAZ ALANGASIDA ISHLOV BERISH VA GAZ BILAN PAYVANDLASHDA XAVFSIZLIH TEXNIHASI
   

3.l. Gaz bilan payvandlashda xavfsizlik texnikasi 223

2. 
   Kislorod bilan kesishda xavfsizlik texnikasi 228
   
3. 
   Kislorod-flyus bilan kesishda xavfsizlik texnikasi 229
   

2. 
   PAYVANDLASH VA HESISHNI ME'YORLASH
   

4.l. Gaz bilan payvandlash va kesish usullarini me'yorlash 230
4.2. Payvandlash ashyolarini me'yorlash 232
Foydalanilgan adabiyotlar 234
238

MAHMUD ABRALOVICH ABRALOV, NIKOLAY SERGEYEVICH DUNYASHIN, ZIYADULLA DOSMATOVICH ERMATOV

GAZ ALANGASI YORDAMIDA METALLARGA ISHLOV BERISH TEXNOLOGIYASI
VA JIHOZLARI

Kasb-hunar kollejlari uGhun o‘quv qo‘llanma

Toshkent — «ILM ZIYO» — 2007

Muharrir B. Saidova Rassom R. Ghigatayev Texnik muharrir F. Samadov Musahhih M. Ibrohimova

2007-yil 27-iyulda chop etishga ruxsat berildi. Bichimi 60×90 ^l/_l6.
«Tayms» harfida terilib, ofset usulida chop etildi. Bosma tabog‘i l5,0.
Nashr tabog‘i l4,0. l800 nusxa. Buyurtma № Bahosi shartnoma asosida.

«ILM ZIYO» nashriyot uyi, Toshkent, Navoiy ko‘chasi, 30-uy.

Shartnoma № 26—2007.

O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligining G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyida chop etildi.

239

Toshkent, U. Yusupov ko‘chasi, 86-uy.
Al8 Abralov M.A.
Gaz alangaxi yordamida metallarga ixhlov berixh texnolo- giyaxi va jihozlari. Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘l./
M.A. Abralov, N.S. Dunyashin, Z.D. Ermatov; O‘zbekiston Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi markazi. — T.: «ILM ZIYO», 2007. — 240 b.
I. Dunyashin N.S. II. Ermatov Z.D.
BBK 34.642ya722

www.ziyouz.com kutubxonasi