Режа: Тарбиянинг келиб чиқиши, унинг кишилар меҳнат фаолияти билан боғлиқлиги. Ибтидоий жамиятда тарбия

Демак, эрамизнинг бошларида ҳозирги Марказий Осиё ҳудудида юнон ва оромий алифбоси асосида Хоразм, Суғд, Бақтрия ёзувлари шаклланган.
Эрамиздан аввалги тахминан 484-431 йилларда яшаган юнон тарихчиси Геродотнинг "Тарих" китобида қадимги форслар, саклар ва массагетларнинг таълим - тарбиявий қарашларига оид муҳим маълумотлар берилган.
Форсларнинг энг шарафлайдиган нарсаси жасурликдир, - деб ёзади олим, - шунга кўра улар кўпроқ ўғилларга эга бўлишдан фахрланишган. Подшоҳ ҳам кимнинг ўғли кўп бўлса, унга совғалар юбориб турган. Ўғил болаларни 5 ёшдан 20 ёшгача фақат уч нарсага: отда юриш, камондан отиш, тўғриликка ўргатишган. Ўғил ҳеч қачон ота - онасини беҳурмат қилмаган.
Геродотнинг ёзишича форслар учун ёлғончилик ва қарздор бўлиш шармандалик ҳисобланган, улар дарё сувига тупурмаганлар, ҳатто унда қўл ювмаганлар, дарёларни муқаддас санаганлар.
Яна бир тарихчи Плутарх форс аёллаининг қаҳрамонона жасоратлари ҳақида ёзади. Яна унинг ёзишича Александр Македонский ерли халқларга яқинлашиш мақсадида 30 минг болани ажратиб олиб, уларга юнон тили ва ҳарбий санъатини ўргаттиради. Кейинчалик юнон алифбоси қабул қилиниб, мактабларда шу асосида ўқитилади.
Хитой тарихчилари, улардан Сюан Сзин Самарқанд аҳолиси ахлоқи ва хулқ - одоби билан бошқаларга ўрнак бўлганлиги ҳақида ёзадилар. Булардан қадимда болалар ўқитиладиган савод мактаблари бўлганлиги, бундан ташқари ҳарбий машқларга ўргатилганлиги ҳам маълум бўлади.
Энг қадимги даврлардаги таълим - тарбияга оид қимматли маълумотларни биз халқ оғзаки ижоди намуналари - афсоналар, қаҳрамонлик эпослари, қўшиқлар, мақол ва ибораларда ҳам кўрамиз.
Айниқса, ибтидоий кишиларнинг табиат ва жамият ҳақидаги тасаввурлари, одатлари, муносабатлари халқ оғзаки ижодининг энг қадимги жанрларидан ҳисобланган афсоналарда ифодаланган.
Эпосларда хотин - қизларнинг фидойилиги, жасорати, ақл - идроки, эркаклар билан тенг шароитда фаолият кўрсатганликлари ифодаланади. Сак ва массагет қабилалари эпослари айниқса машҳурдир. Полиэннинг "Ҳарбий хийлалар" асарида Широқ афсонаси келтирилади.