Tayanch iboralar: Monitoring; sanasiya; iqtisodiy nochorlik; bankrotlik; ixtiyoriy tugatish; moliya-xo’jalik faoliyatining tahlili; to’lovga qobillik koeffisenti; o’z aylanma mablag’lari bilan taminlanganlik koeffisenti; aktivlarning rentabellik koeffisenti; o’z va qarz mablag’larning nisbat koeffisenti; quvvatdan foydalanish qoeffisenti; uskunalarning eskirish koeffisenti.
Monitoring - Korxonaning moliya- xo’jalik faoliyati to’g’risidagi axborotni to’plash va umumlashtirish tizimi;
Sanasiya - Korxonaning moliya xo’jalik faoliyatini sog’lomlashtirish bo’yicha tadbirlar majmuini amalga oshirish;
Iqtisodiy nochorlik – Korxonaning pul majburiyatlari, shu jumladan ish haqini to’lash bo’yicha talablarga doir kreditorlar talablarini qondirishga shuningdek, o’ziga tegishli mol-mulk hisobiga byudjetga va byudjetdan tashqari fondlarga majburiy to’lovlarni ta’minlashga qobil emasligi;
Bankrotlik - Xo’jalik sudi tomonidan Bankrot deb e’lon qilingan korxonaning iqtisodiy nochorligini belgilangan tartibda e’tirof etish;
Ixtiyoriy tugatish - O’zbekiston Respublikasining «Bankrotlik to’g’risida»gi qonunga muvofiq kreditorlar talablarini qondirish va korxonaning iqtisodiy nochorligi munosabati bilan noxush ijtimoiy oqibatlarning oldini olish maqsadida qarzdor korxona bilan kreditorlar o’rtasidagi o’zaro kelishuv bo’yicha suddan tashqari amalga oshiriladigan rusum qoida;
Moliya-xo’jalik faoliyatining tahlili - moliyaviy ko’rsatkichlar asosida korxonaning moliyaviy barqarorligi va to’lovga qobilligini aniqlash maqsadida uni kompleks tarzda tadqiq qilish.
Takrorlash uchun savollar:
1. Korxonalar moliya-xo’jalik faoliyatining monitoringi va tahlilini o’tkazishning tur va usullari.
Monitoring va tahlilni o’tkazish bosqichlari.
3. Korxonalar moliya-xo’jalik faoliyatining monitoringi va tahlilini o’tkazish shakllari.
4. Korxonalar moliya-xo’jalik faoliyatining monitoringi va tahlili natijalarini rasmiylashtirish.
5. Korxonalar iqtisodiy ahvolini mo’ljalga ko’ra baholash uchun asosiy ko’rsatkichlar guruhi.
6. Korxonalar iqtisodiy nochorlik belgilarini aniqlovchi asosiy ko’rsatkichlar.
7. Korxonalar iqtisodiy nochorlik belgilarini aniqlovchi qo’shimcha ko’rsatkichlar.
8. Korxonalarni iqtisodiy nochorlik belgilarini aniqlovchi ko’rsatkichlar bo’yicha guruhlash.
Мавзу: Корхоналар молиявий ҳолатини рейтинг баҳолаш ва таҳлил қилиш
Режа
1 Корхоналар молиявий ҳолатини рейтинг баҳолаш усуллари
2. Корхоналар молиявий ҳолатини рейтинг баҳолаш усулида таҳлил қилиш.
1 Корхоналар молиявий ҳолатини рейтинг баҳолаш усуллари
Республикамиз иқтисодиётида амалга оширилаётган ислоҳотлар натижасида рақобатдош корхоналар сони кўпайиб, ялпи ички маҳсулотнинг мунтазам ўсиб боришига эришилмоқда. Бундай натижаларга эришишда мамлакатимизда яратилган қулай инвестицион муҳит ҳамда рақобатчилик шароити муҳим аҳамиятга эга. Шунингдек, корхоналар молиявий ҳолатининг йилдан-йилга барқарорлашиб, инвестицион жозибадорлигининг ошиб бориши ҳам иқтисодиётнинг етакчи тармоқларига ички ва ташқи инвестицияларни жалб этиш имконини бермоқда.
Мамлакатимиз Президентининг даги «Акциядорлик жамиятларида замонавий корпоратив бошқарув услубларини жорий этиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПФ-4720-сонли Фармонида республикамизда фаолият юритаётган акциядорлик жамиятлари фаолиятининг кўлами, тармоқ хусусиятлари ва йўналишларини инобатга олган ҳолда, намунавий ташкилий тузилмани жорий қилиш, акциядорлик жамиятлари фаолиятининг очиқлигини ошириш, улар томонидан халқаро стандартлар асосида аудит ва молиявий ҳисобот ахборотини нашр қилишни кўзда тутувчи ягона ҳужжатни ишлаб чиқиш вазифалари белгиланди. Шунингдек, Фармонда тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни кенг жалб этиш, акциядорлик жамиятлари фаолиятининг самарадорлигини тубдан яхшилаш, бўлажак инвесторлар учун уларнинг очиқлиги ва жозибадорлигини таъминлаш, замонавий корпоратив бошқарув услубларини жорий қилиш, корхоналарни стратегик бошқаришда акциядорлар ролини кучайтириш юзасидан қатор вазифалар юклатилган. Хусусан, Фармон доирасида Германия ва бошқа ривожланган давлатларнинг муваффақиятли тажрибаси асосида Корпоратив бошқарув кодекси ишлаб чиқилди.
Корпоратив бошқарув кодекси акциядорлик жамиятларини бошқаришда акциядорларнинг ролини ошириш, корпоратив бошқарув соҳасидаги низоларни ҳал қилиш, корпоратив бошқарув тизимида юқори самарадорликка эришиш имконини беради.
Рақобатдош иқтисодиёт шароитида корхоналар молиявий ҳолатини, уларнинг фаолияти самарадорлигини аниқлаш, нафақат хўжалик субъектларининг ўзига, шунингдек кредиторлар ва инвесторлар учун ҳам ўта муҳим аҳамиятига эга бўлиб, улар фаолияти самарадорлигини таҳлил этиш корхона фаолияти кўрсаткичларини барча қизиқувчилар учун очиб берувчи вазифани бажаради. Молиявий таҳлил корхонанинг молиявий аҳволинигина ойдинлаштириб бермасдан, балки унинг турли фаолияти ва истиқболларини ҳам кўрсатиб бера олади. Шунингдек, инвестицияларни фаол жалб этиш учун хўжалик юритувчи субъектлар инвестицион жозибадорлик рейтингларини таҳлил этиб, ҳисоблаб чиқиш зарурдир.
Миллий ва жаҳон амалиётида корхоналар молиявий ҳолатини рейтинг баҳолашнинг турли усулларидан фойдаланилади. Бундай усулларга «ўринлар йиғиндиси», таксонометрик усул, кўрсаткичлар йиғиндиси усули, баллар усули, масофалар усули ва ҳоказоларни киритиш мумкин. Бу усуллар корхоналар молия-хўжалик фаолиятининг турли томондан таҳлил қилиш ҳамда уларнинг рақобатчилар орасидаги ўрнини белгилаш имконини беради. Инвесторлар учун рейтинги юқори корхоналарни аниқлаш имкони туғилади. Корхоналар молия-хўжалик фаолиятини рейтинг баҳолашда уларнинг молиявий ҳисоботлари асосий ахборот манбаси бўлиб ҳисобланади. Бунда ахборотнинг ишончлилиги жуда муҳим ҳисобланади.
Корхоналар молиявий ҳолати ва инвестицион жозибадорлигини рейтинг баҳолаш бир неча босқичда амалга оширилади.
Қуйида бир хил тармоққа мансуб бўлган олтита корхона (номлари сир тутилган) молиявий кўрсаткичлари асосида уларнинг молиявий ҳолатини рейтинг баҳолаш тартибини ёритамиз.
Корхоналарнинг кўрсаткичларини «ўринлар йиғиндиси» усули бўйича ранжирлаш асосида қуйидаги натижага эга бўламиз.
«Ўринлар йиғиндиси» усулида рейтинг баҳолашнинг моҳияти шундаки, бунда баҳоланаётган кўрсаткичлар бўйича корхоналарнинг эгаллаган ўринларининг йиғиндиси энг кичик бўлган корхона энг юқори рейтингга эга бўлади ва аксинча. Бунинг мазмуни шундаки, барча кўрсаткичлар бўйича биринчи ўринга интилган сонлар йиғиндиси энг кичик сон бўлади ҳамда бу барча кўрсаткичлар бўйича энг яхши позициядаги корхонага тегишли бўлади.
