Reja: Tahlilning ahamiyati, maqsadi va vazifalari

Хусусий капитал таркиби ва структурасининг қиёслама таҳлили.

№	Хусусий капиталнинг турлари	Йил бошида		Йил охирида			Ўзгариши(+, -)
		Суммаси, минг сўм	Салмоғи %	Суммаси, минг сўм	Салмоғи %	Суммаси, минг сўм		Салмоғи %
1	Устав капитали	1226	19,8	1310	12,4	+84		-7,4
2	Қўшилган капитал	300	4,8	320	3,0	+20		-1,8
3	Захира капитали	180	2,9	188	1,8	+8		-1,1
4	Тақсимланмаган фойда	4500	72,5	8780	82,8	+4280		+10,3
ЖАМИ:		6206	100	10598	100	+4392		-

48-жадвалдан кўриниб турибдики, жорий йилда корхонанинг хусусий капитали ҳажми йил охирида йил бошига нисбатан 4392 минг сўмга ёки 70,8% га ошган. Ушбу ўсиш хусусий капиталнинг тўрт тури бўйича бўлган ижобий ўзгариш ҳисобига содир бўлган, яъни устав капиталининг 84 минг сўмга, қўшилган капиталнинг 20 минг сўмга, захира капиталнинг 8 минг сўмга ва тақсимланмаган фойданинг 4280 минг сўмга ошиши натижасида содир бўлган.

Хусусий капитал структураси ўрганилганда Устав, қўшилган ва захира капиталларининг йил охиридаги ҳажми йил бошига нисбатан ошган бўлса ҳам, уларнинг жами хусусий капиталнинг ҳажмига нисбатан ҳисобланган ҳиссасининг камайганлиги маълум бўлди, яъни Устав капиталининг ҳиссаси 7,4 фоизга, қўшилган капиталники 1,8 фоизга, захира капиталиники эса 1,1 фоизга камайган.
Ушбу камайиш корхонанинг молиявий барқарорлигига, молиявий мустақиллигига салбий таъсир қилади. Шунинг учун ушбу капиталлар салмоғини камайтирмаслик чораларини кўриш зарур. Бунинг учун уларнинг ҳажми бўйича ўзгаришини кирим ва чиқим моддалари таъсири остида ўрганиш зарур. Бундай таҳлил эса уларнинг салмоғини ҳам ошириш учун мавжуд имкониятларни аниқлаб беради.
Хусусий капитал ҳажмининг ошиши асосан тақсимланмаган фойда ҳисобига содир бўлган.
Хусусий капитал ҳолатини жорий йилда (даврда) таҳлил қилиш билан бир қаторда динамикасини ҳам ўрганиш катта ахамиятга эгадир. Динамикасини таҳлил қилиш учун хусусий капиталнинг жами ва турлари бўйича ўртача йиллик қиймати ва ҳиссасини (салмоғини) ҳисоблаб олиш зарур. Шундан кейин ҳисобот йилдаги хусусий капиталнинг ўртача йиллик ҳажми ва салмоғини базис йилидаги уларнинг ўртача йиллик ҳажми ва салмоғига солиштириб ўзгариши аниқланади. Сўнгра омиллар таъсири таҳлили қилинади. Хусусий капитал ҳажмининг ўзгаришига омиллар таъсирини «Балансли боғланиш» усулидан фойдаланиб, аниқлаш зарур.
Хусусий капитал таркибига кирувчи капиталлар ҳажмининг ўзгариши хусусий капитал ҳажмининг ўзгаришига таъсир қилувчи бирламчи омиллар бўлиб ҳисобланади.
Демак, хусусий капитал ҳажмининг ўзгаришига қуйидаги 4 та омил бевосита таъсир қилади:
1. Устав капитали ҳажмининг ўзгариши: (УК₁-УК₀);
2. Қўшилган капитал ҳажмининг ўзгариши: (ҚК₁-ҚК₀);
3. Захира капитал ҳажмининг ўзгариши: (ЗК₁-ЗК₀);
4. Тақсимланмаган фойда (ёки қопланмаган зарар)нинг ўзгариши:
(ТФ₁-ТФ₀).
Бу омилларнинг таъсирини қуйидаги формуладан фойдаланиб аниқлаш мумкин:

ХК_ў=(УК₁-УК₀) (ҚК₁-ҚК₀) (ЗК₁-ЗК₀) (ТФ₁-ТФ₀)

.
Ушбу омилларнинг таъсири аниқланиб, умумий хулоса қилинганда кейин ҳар бирининг таъсирига ижобий ёки салбий баҳо берилади ва хулоса қилинади. Шундан кейин ҳар бир омилнинг ўзига таъсир қилувчи омилларнинг таъсирини ўрганиш зарур.

Ушбу омилларнинг таъсири аниқланиб, ҳар бирининг таъсирига баҳо берилади ва хулоса қилинади. Шундан кейин ҳар бир омилли кўрсаткичнинг ўзига (ҳар бир капитал ҳажмининг ўзгаришига) таъсир қилувчи омиллар (кирими ва чиқими турларининг) таъсирини ўрганиш зарур.
Бошқача айтганда хусусий капитал ҳажмининг ўзгаришига иккиламчи омиллар таъсирининг таҳлилини амалга ошириш зарур. Агар шундай таҳлил амалга оширилса ҳар бир капитал турининг кирими ва чиқими ҳисобига хусусий капитал ҳажмининг аниқ ўзгариш сабаблари аниқланади ва уни ошириш имкониятлари топилади.

3. Хусусий капиталдан фойдаланиш самарадорлигининг таҳлили.

Хусусий капиталдан фойдаланишнинг асосий кўрсаткичи бўлиб, хусусий капитал рентабеллиги ҳисобланади.

Рентабеллик даромадлилик, фойдалилик деган маънони англатади. Рентабеллик даражаси ресурслар, капиталлар ва харажатларга нисбатан ҳисоблаб олинади ва таҳлил қилинади. Шулар орасида хусусий капитал рентабеллиги бизнинг ўрганиш объектимиздир.

Хусусий капитал рентабеллиги қандай аниқланади?

Хусусий капитал рентабеллиги соф фойданинг хусусий капиталнинг ўртача йиллик қийматига нисбати тариқасида ҳисобланади, яъни соф фойда суммасини 100 фоизга кўпайтириб, натижасини хусусий капиталнинг ўрта қийматига бўлиши керак. Буни қуйидаги формула билан ифодалаш мумкин:
; (2)

Бунда, R_XK – хусусий капитал рентабеллиги;

СФ – соф фойда суммаси (ҳажми);
УК – Устав капиталининг ўртача қиймати;
ҚК – қўшилган капиталнинг ўртача қиймати;
ЗК – захира капиталининг ўртача қиймати;
ТФ – тақсимланмаган фойда суммаси.