Mavzu: Qadimgi tarix sivilizasiyasining boshlanishi eng qadimgi odam rivojining bosqichlari

Savol va topshiriqlar:

1. 
   Qadimgi Misr yozuvining o`ziga xosligi nimada?
   
2. 
   Qadimgi Misr hukmdori piramidalarni nima maqsadda barpo ettirgan?
   
3. 
   Misr yuzuvlarini kim o`qishga musharraf bo`lgan?
   

Mavzu: Mesopotamiya sivilizatsiyalari, Bobil podsholigi
Reja:

1. 
   Mesopotamiyaning tabiiy sharoiti
   
2. 
   Ilk shaxar –davlatlar
   
3. 
   Bobil –xudolar davrozasi
   

Dajla va Frot daryolari oralig`idagi vodiyni yunonlar Mesopotamiya deb nomlashgan, bu atamaning tarjimasi ikki daryolik yik ikki daryo oralig`I degan ma’noni anglatadi. Odamlar Mesopotamiyaga qadim zamonlardayoq ko`chib joylashganlar. Tabiiy sharoitiga ko`ra Mesopotamiya Misrni esga soladi –daryoning doimiy toshqini, jazirama havo, shu sababli Mesopotamiyada jahondagi eng qadimi8y miflardan biri dunyoni suv bosishi to`g`risidagi rivoyat vujudga kelgan.Xurmo daraxtini Mesopotamiya ahli –“hayot daraxti” deb atashadi. Bir tup xurmo daraxtidan 50 kilogrammgacha xosil olishadi. Xurmo mevasidan asalga o`xshash sharbat siqib chiqarishadi. Miloddan avvalgi IV mingyillikda Mesopotamiyada shumerliklar manzilgohlari vujudga kela boshladi. Ular janubiy Mesopotamiyaga joylashib, bu yurtni Shumer deb atadilar.Mamalakatning Akkad deb ataladigan shimoliy qismiga Akkadlar o`rnashdilar. Mil. avv. III mingyillik oxirida shumerlarga singishib ketgan Akkadlar butun Mesopotamiyani egallab oldi. Mesopotamiya aholisining asosiy mashg`uloti dehqonchilik bo`lgan. Qo`shni Kavkazorti, Eron hududlariga donni ayirboshlab, oltin, kumush, mis qalay va noyob toshalrni keltirishadi. Suriyadan esa kedr (sidra) yog`ochi keltirilar edi. Savdo –sotiq ishlarida kumush quyilmasi ko`rinishidagi metall tangalardan foydalanilgan. Mesopotamiyada og`irlik o`lchovi bo`lgan “mino” 550 gramm kumushga barobar bo`lgan.Shumerlar esa eng qadimgi yozuvni “mixxatlar”ni ixtiro qilganlar. Mil. avv. IV mingyilllik oxiriga kelib Mesopotamiyada Uruk, Umma, Lagash, Ur va boshqa shaxarlar vujudga kela boshladi. Quyish xudosi Shamash alohida ehtiromga sazovor iloh edi. Shamash oliy hakam hisoblangan. Oy xudosi Sina, suv xudosi Ea, hosildorlik va sevgi, hamda Urush va g`alaba ilohasi Ishtar bo`lgan . u ikki yuzli bo`lgan.Bundan 5000 yil muqaddam Shumer shaharlari oralisida eng qudratlisi Ur shaxri bo`lgan. Miloddan avvalgi III mingyillik o`rtalarida Lagash davlati yuksala boshladi. Shumer va Akkadning ko`pgina shaharlari Lagashga qo`shib olingan. Urush paytida Sardorlar saylangan bora –bora ularning doimiy hukmronligi matijasida ularni podsholar deb atashgan. Ular davlarni aslzodalar, kohinlar va harbiy qo`shinlarga tayanib boshqarganlar. Mesopotamiyaning eng sevimli qahramoni Gilgamesh Uruk shaxri podshosi bo`lgan. Rivoyatlarga ko`ra Gilgamesh Enkidu degan pahlavon bilan do`st tutinadi. Ikkalasi bir bo`lib yovuz maxluqotlarga qarshi kurashadilar. Buning uchun xudoalr Enkiduni jazolaydilar, haramon qazo bo`ladi. Boqiy hayotgaq erishish uchun Gilgamesh sehirli giyoh izidan tushadi. Uni dengiz tubidan topib, o`z xalqi biloan baham ko`rishga qaror qiladi. Lekin ortga qaytayotganda gul hidini bir ilon sezib qolib gulni o`g`irlab ketadi. Shu –shu Gilgamesh ilon izidan quvlab yurgan ekan.

Anashu urushlar natijasida Sargon I butun shumer podshosi bo`lib oladi. Mil. avv. III mingyilik o`rtalarida u Akkadni o`z hokimyati ostida birlashtiradi. Savdo –sotiqni rivojlantirish maqsadida u barcha shaxarlar uchun yagona bo`lgan uzunlik, maydon va og`irlik o`lchovini joriy etadi. Jahon tarixida birinchi bo`lib muntazam qo`shin tuzadi. Bu lashkar 5400 nafar jangchlardan iborat. Mesopotamiya Arabiston, Eron, Hindistonga boradigan dengiz savdo yo`llarini egallab oldi. Sargon I hukmronligining so`nggi davrida “to`rt iql;im podshosi unvonini” oldi. Mil. avv. II mingyillikda Shumer –Akkad davlati ko`chmanchi qabilalar zarbasidan parchalanadi. Miloddan avvalgi II mingyillikda Bobil podsholigi Mesopotamiya janubidagi eng yirik qudratli davlatga aylandi. “Bobil” so`zining ma’nosi esa “xudolar davrozasi” degan manoni anglatadi. Miloddan avvalgi XVIII asrda Bobil podshosi Xammurapi butun Mesopotamiyani yagona davlatga birlashtiradi. Xamurrapi davlatni boshqarish uchun o`z qonunlari to`plamini ishlab chiqadi. Qonunlar to`plamining matnlari mamlakatning barcha shaxarlarida o`rnatilgan tosh ustunlarga yozib qo`yilgan. Xamurappi deyarli o`ttiz yil davomida qo`shni mamlakatlarni o`ziga bo`ysindirish uchun tinimsiz kurash olib bordi. Xamurappi vafotidan so`ng qariyb 150 yil davomida Bobil poytaxt bo`lib qoldi. So`ng tog`lik Kassit qabilasi Bobilni bosib oldi. Ularning bosqini Bobilni zavol topishiga zamin yaratdi. Mil. avv. VII asrda Yangi Bobil podsholigi vujudga keldi. Navoxodonosor II hukmronligi davrida Bobil o`z ravnaqi cho`qqisiga chiqqan. Yangi Bobil podsholigiga Misr ham qo`shib olingan. U Iyerusalim (Quddus) ni vayron qilib tashlashadi. Navoxodonosor II turar joy va binolar qurilishiga pishgan g`isht ishlatishga farmon beradi. U hukmronlik qilgan davrda Bobilning sakkizta darvozasi bo`lgan. Eronliklar lashkari 539 –yilda bostirib kiradi. Forslar Bobilni zabt etadi. Forslarni Bobildan Makedoniyalik Iskandar haydab chiqaradi. Undan so`ng Bobilni Salavkiylar davlati tarkibiga kiradi. Jahondagi eng qadimgi yozuvlardan biribo`lmish Shumer mixxati miloddan avvalgi IV mingyillikda vujudga kelgan edi. Bu yozuv dastavval suv, quyosh, va boshqa alohida so`zlarni anglatgan rasmlardan iborat bo`lgan. O`quvchilar qotmagan loy taxtachalarga, suyak va yog`ochdan yasalgan tayoqchalar bilan yozganlar. Shumerlar sanoq tizimi, quyosh va oy taqvimlarini ham yaratdilar. Quyosh yili davomiyliga Shumerlar tomonidan 365 kun, oy yili 354 kun etib beklgilangan. Eng qadimgi rasadxonalar baland ko`p zinali ibodatxonalar –zikkuratlar yuqorisidagi maydonchada barpo etilgan. Mil. avv. III ming yillikdayoq bu yerda turli –tuman dori –darmonlarini tayyorlash bo`yicha dasturilamal tuzilgan edi. Olam yaratilishi bo`yicha eng qadimiy asotirlardan biri Mesopotamiyada yaratilgan edi.