Reja: O`zbekiston “Qizil kitob”ga kiritilgan qushlar

Qushlarning migrasiyasi
Qushlar territoriyaga yoki kelib – ketishiga karab ushta gruppaga bulinadi:
1) utrok kular –yil davomida ma’lum territoriyada yashaydi, ya’ni uya territoriyasini tashlab ketolmaydi. Bunday qushlarga kirgovul, kaklik, kichiq musisha, mayna, kizilishton va boshkalarni kiritish mumkin
2) kushmanshi qushlar –kupayish mavsumidan keyin noanik yunalishlarga karab bir nesha km. masofaga kuchib boradi, lekin uzining kupaygan zonasini tashlab ketmaydi. Bu gruppaga snegirlar, dexkonshumshuklarva boshkalar misol bula oladi
3) kelib ketuvshi qushlar kishlash uchi kupaygan joylarini tashlab 1000 km.dan uzokka, ya’ni yangi tabiiy geografik zonalarga uchib ketadi.

1. 
   Bizda yashayotgan qushlarning aksariyat kupshiligi kelib ketuvshi qushlar xisoblanadi. Kelib ketuvshi qushlar yoki migrasiya kiluvshi qushlarning soni shimolga borgani sari oshib boradi. Bu qushlar bir yilda ikki marta: kuzda kishlash joyiga karab baxorda esa uya kuygan yoki tugilgan joyi tomon migrasiya kiladi. Kuzgi migrasiya vaktida qushlar urtasha tezlikda ushadi, vakti-vakti bilan dam oladi. Kichiq shumshuksimonlar migrasiya vaktida bir sutkada 50-100 km. tezlikda ushadi. Samolyotda va radar yordamida kuzatish shuni kursatadiki, kupshilik qushlarning migrasiyasi 450-750 m. balandlikda utadi. Baland toglarda qushlar xatto dengiz satxidan 6-9 km. balandlikda uchib utgani kuzatilgan. Migrasiya kiluvshi qushlar migrasiyadan oldin juda intensiv ovqatlanadi va anshagina yog zapasini tuplaydi. Yog parshalanganda kup mikdorda energiya ajratadi. Migrasiyadan oldin yog zapasi ba’zi qushlarda tana ogirligining 30-35% ini tashkil kiladi. Bu prosess organizmning yillik fiziologik ritmikasi, yashash sharoitining mavsumiy uzgarishi, kunning yoruglik soati uzgarishi, ovqat bazasining va temperaturaning uzgarishiga boglik. Bu uzgarishlar yigilib, qushlarning migrasion xolatini aniklaydi. Suvqirg’iy, Skopa, Pandion haliaetus [Linnaeus, 1758]. Tabiatdan kamyob uchub o’tuvchi nominal kenja tur hisoblanib, ular asosan.Xorazm viloyatida uyalaydi deyarli barcha hududlarda uchib o’tadi. Yashaydigan joylari tekisliklar va tog’ etaklaridagi suvi tiniq havzalar.ularning soni doimo kam bo’lgan. Ko’payish uchun uyalashi Amudaryoning quyuq qismida – sanoqli va nomuntazam hisoblangan.Suvqirg’iyni kamayib ketishiga cheklovchi omillar: Suv rejiming o’zgarishi oqibatida yashash joylarining yemirilishi, elektr uzatish tizmalarida nobud bo’lishi kabilar hisoblanadi. Ushbu turlarni ko’paytirishyo’lga qo’yilgan emas. Muhofaza choralari sifatida ovlash taqiqlangan hamda CITECning II-ilovasiga kiritilgan.
   
2.