Reja: Og’iz bo’shlig’ida, me’da va ichakda ovqat hazm bo’lishining xususiyatlari

Turli yosh davrlarda bolalar ovqatlanishining o’ziga xosligi. 
Bolalar ovqatlanishining asosiy gigiyenik talablari qondirilishi lozim, chunki 
shundagina ular yaxshi o‘sadi va turli kasallildardan saqlanadi. To'yimli ovqat 
organizmni unga zarur bo‘lgan oziq moddalar bilan ta’minlashi uchun zarur. Zarur 
oziq moddalar tarkibiga oqsil, yog‘, karbonsuv, vitaminlar, mineral moddalar va suv 
kiradi. Ovqat o‘z vaqtiga qarab kunda rejasi bilan iste’mol qilinishi kerak.
Yeyilgan ovqat organizm uchun zarur bo‘lgan kuch - energ'iyani to‘la 
qondirishi zarur. Ovqat ratsioni to‘la balanslangan bo‘lishi va bola uni oson hazm 
qila olishi lozim.
Ulg‘ayish davrlarida ovqatlanish tartibi bir necha marta o‘zgaradi (og‘iz suti, 
ko‘krak bilan emizish, qo‘shimcha ovqat berish, asta-sekin aralash ovqatlantirishga 
o‘tish).
Ayniqsa bu qoidaga bolaning maktabgacha va maktabdagi davrlarida e’tibor 
berish muhim ahamiyatga ega. Nozik va sog‘ligida o‘zgarishlar bo‘lgan bolalarni 
individual tartibda ovqatlantirish zarur. Shuningdek, individual tartibda 
ovqatlantirish sport bilan shug‘ullanayotgan bolalar va o‘smirlar uchun ham muhim 
aham iyat kasb etadi. O‘tkazilgan tajribalar natijasi oqsil, vitamin, karbonsuvlar, 
yog‘ va mineral moddalar almashinuvi turli yoshdagi bolalar organizmi sarflagan 
energiyani qoplash uchun zarurligini ko‘rsatadi. Bu esa o‘z o‘rnida bolalar 
ovqatlanishini tashkil etishda asos bo‘lib xizmat qiladi.
Ovqatning sifat miqdori va kuchlilik ahamiyati. 
Muvozanatlangan ratsion 
tuzishning katta amaliy ahamiyati bor. Ovqat ratsioni tuzishning 4 asosiy qoidasi 
mavjud:
1. Muayyan odamning bir kecha-kunduzhk ratsioni kaloriyaliligi bilan uning 
energiya sarfiga muvofiq kelishi kerak.
2. Ratsiondagi oqsillar, yog‘lar va uglevodlar miqdori loaqal minimal (eng 
kam) ehtiyojga mos kelishi kerak.
3. Rktsiondagi vitaminlar, tuzlar va mikroelementlar miqdori minimal 
ehtiyojlarga mos kelishi kerak.
4. Ratsiondagi vitaminlar, tuzlar va mikroelementlar miqdori toksinli 
darajadan past bo‘lishi kerak.
Muvozanatlangan ovqatlanishda ovqatning almashtirib bo‘lmaydigan oziq 
moddalarga asosiy e’tibor beriladi, ular organizmning o‘zida sintez qilinmaydi va 
unga ovqat bilan birga zarur miqdorda kirishi lozim. Ovqatning bunday tarkibiy 
qismlariga almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalar va yog‘ kislotalar, vitaminlar, 

---

ko‘p mineral moddalar va suv kiradi. Sog‘lom odam uchun ratsionda oqsillar, yog'lar 
va uglevodlamüig eng ma’qul nisbati 1:1:4 ga yaqin nisbat hisoblanadi. Ovqat 
ratsionini belgilashda oqsillar bir kecha-kunduzlik kaloriyalüikning 15% ni tashkil 
qihshi kerak, jumladan, uning yarmi hayvon oqsili, yoglar - 30% va uglevodlar - 
55% bo'lishi kerak. Kichik maktab yoshidagi bolalar uchun 1:1:6, ilk go‘dak 
yoshidagi bolalar uchun 1:2:3 nisbat eng yaxshi hisoblanadi.
Oziq moddalarning tavsiya etilgan nisbati bir oz o‘zgarganda jiddiy buzilish 
yuz bermaydi. Yog‘lar va uglevodlar kaloriyasi jihatidan birbirining o‘rnini bosishi 
mumkin.
Ovqatning kaloriyasi energiya sarfíga mos kelmagan taqdirda tananing vazni 
kamayib boradi, turli kasalliklarga chidamlilik, ish qobiliyati pasayadi yoki odam 
semirib ketadi, natijada ovqat hazm qilish organlari, jigar, me’da osti bezi 
kasalliklari paydo bo‘ladi, yurak muskuli zaiflashadi ateroskleroz kuzatiladi. Semiz 
odamlar normal odamlarga qaraganda 5- 12 yil kam umr ko‘rishi aniqlangan. Oziq 
moddalar nisbati buzilganda ham organizmdagi jarayonlar izdan chiqadi. Yoshlikda 
yetarli (to‘yib) ovqatlanmaslik o‘sishdan, jismoniy va ruhiy rivojlanishdan orqada 
qolishga sabab bo‘ladi.
Kaloriyalilikni energiya sarfí bilan muvofiqlashtirish uchun ovqatning 
kaloriyasini bilish zarur. Barcha oziq-ovqat mahsulotlari kaloriyasi jihatidan 4 
guruhga bo‘linadi:
1) kaloriyasi eng yuqori - 400 dan 900 kkal gacha bo‘lgan mahsulotlar;
2) kaloriyasi yuqori mahsulotlar - 250 dan 400 kkal gacha;
3) kaloriyah mahsulotlar - 100 dan 250 kkal gacha;
4) kam kaloriyah mahsulotlar - 100 kkal gacha.
Jadval 
Kalloriyasi kam (100 kkal dan kam) mahsulotlar 
№ Mahsulotning nomi 
Suv 
Kimyoviy tarkibi (% hisobida) 
Oqsillar Yog’lar Uglevodlar
100 gramm 
mahsulotga 
kilokalloriya 
hisobida 
1 Tarvuz
46,5 
0,3 
- 
4,8 
21 
2 Qovun
57,0 
0,4 
- 
4,7 
25 
3 Baqlajon
87,9 
0,9 
- 
4,3 
21 
4 Mayda oshqovoq 
63,6 
0,4 
- 
2,5 
12 
5 Karam 
72,0 
1,4 
- 
4,3 
23 
6 Tuzlangan karam 
63,0 
0,8 
- 
2,3 
17 
7 Qizil karam 
76,5 
1,5 
- 
5,2 
27 
8 Rangli karam 
54,7 
1,5 
- 
2,8 
18 
9 Kartoshka
56,2 
1,5 
- 
16,8 
71 
10 Sabzi 
70,8 
1,2 
- 
6,4 
31 
11 Bodring 
9,2 
0,8 
- 
2,8 
15 
12 Lavlagi 
68,8 
1,0 
- 
8,7 
40 
13 Pomidor 
79,5 
0,5 
- 
3,6 
19 

---

14 O’rik 
73,8 
0,8 
- 
9,0 
44 
15 Apelsin 
65,6 
0,7 
- 
6,3 
33 
16 Banan 
44,4 
0,9 
- 
13,4 
60 
17 Uzum 
73,1 
0,4 
- 
14,9 
66 
18 Nok 
78,8 
0,4 
- 
9,6 
42 
19 Olma 
76,2 
0,3 
- 
10,0 
44 
20 Salat 
68,4 
1,1 
- 
1,5 
11 
21 Ko’k piyoz 
74,0 
1,0 
- 
3,5 
18 
22 Bosh piyoz 
72,2 
2,5 
- 
8,1 
43 
23 Rediska 
70,1 
0,9 
- 
3,1 
16 
24 Sut, atsidofilm 
87,6 
3,3 
3,2 
4,7 
67 
25 Kefir, qatiq 
79,0 
16,1 
0,5 
2,8 
86 
26 Yog’siz tvorog 
49,2 
15,3 
2,8 
- 
88 
27 Mol go’shti (II 
kategoriya) 
48,0 
12,5 
5,0 
- 
97 
28 Buzoq go’shti 
(yog’liq) 
51,6 
13,2 
0,3 
- 
57 
29 Buzoq go’shti 
(yog’siz) 
30,3 
11,3 
3,9 
- 
82 
30 Kurka (II kategoriya) 
32,6 
10,5 
3,9 
- 
76 
31 Tovuq (II kategoriya) 
31,1 
9,5 
4,8 
- 
84 
32 Jo’ja (I kategoriya) 
29,6 
9,1 
1,8 
- 
54 
33 Kambala balig’i 
43,2 
9,3 
1,5 
- 
52 
34 Zog’ara baliq 
(hovuzniki) 
37,2 
7,5 
1,7 
- 
46 
35 Leshch 
32,1 
7,6 
1,8 
- 
48 
36 Navaga 
43,7 
10,5 
0,6 
- 
49 
37 Yelim baliq 
35,7 
8,4 
0,3 
- 
37 
38 Olabug’a 
36,0 
8,5 
2,8 
- 
61 
39 Sazan 
36,7 
8,5 
1,3 
- 
47 
40 Laqqa baliq 
49,7 
11,2 
3,3 
- 
77 
41 Sudak 
40,2 
9,7 
0,4 
- 
43 
42 Treska 
63,0 
13,7 
0,3 
- 
59 
43 Cho’rtan baliq 
38,9 
9,2 
0,4 
- 
41 
Jadval 
Kalloriyali mahsulotlar (kalloriyasi 100 dan 250 gacha) 
№ Mahsulotning nomi 
Suv 
Kimyoviy tarkibi (% hisobida) 
Oqsillar Yog’lar Uglevodlar
100 gramm 
mahsulotga 
kilokalloriya 
hisobida 
1 
Javdar unida 
tayyorlangan non 
45,5 
5,9 
1,4 
44,5 
217 

---

2 
Bug’doy unida 
tayyorlangan non (II 
nav undan) 
39,5 
8,4 
1,2 
48,5 
245 
3 
Qaymoq (yog’liligi 
20 %) 
72,8 
2,8 
20,0 
3,8 
213 
4 
Tvorog (yog’liligi 9 
%) 
72,7 
14,2 
9,0 
2,6 
156 
5 
Mol go’shti (I 
kategoriya) 
5,9 
14,1 
8,3 
- 
135 
6 
Qo’y go’shti (I 
kategoriya) 
50,7 
12,6 
13,1 
- 
173 
7 Qo’y go’shti (II 
kategoriya) 
46,9 
15,7 
6,8 
- 
127 
8 Cho’chqa go’shti 
52,4 
14,2 
18,5 
- 
230 
9 Quyon go’shti 
48,5 
15,1 
5,6 
- 
113 
10 Amur ketasi (yangisi) 39,8 
12,2 
6,5 
- 
110 
11 Gorbusha 
35,2 
14,4 
5,8 
- 
113 
12 Azov seldi 
22,9 
10,1 
11,5 
- 
148 
13 Atlantika seldi 
23,5 
9,3 
9,3 
- 
124 
14 Tinch okeani seldi 
20,9 
8,0 
14,9 
- 
171 
15 Losos 
37,1 
14,7 
14,4 
- 
194 
16 Olabug’a 
41,5 
15,3 
5,8 
- 
117 
17 Stavrida 
42,5 
13,4 
11,2 
- 
159 
Jadval 
Yuqori kalloriyali mahsulotlar (kalloriyasi 250 dan 400 gacha) 
№ Mahsulotning nomi 
Suv 
Kimyoviy tarkibi (% hisobida) 
Oqsillar Yog’lar Uglevodlar
100 gramm 
mahsulotga 
kilokalloriya 
hisobida 
1 
Bug’doy unida 
tayyorlangan non (I 
nav undan) 
37,2 
7,9 
0,8 
52,6 
255 
2 
Bulka (oily nav undan 
tayyorlangan) 
32,1 
10,3 
2,0 
54,0 
282 
3 
Suxari (qattiq non) 
qaymoqli 
11,0 
9,5 
5,5 
72,3 
387 
4 Yormalar 
14,0 
12,0 
1,0 
73,0 
346 
5 Makaron mahsulotlari 13,0 
11,0 
0,9 
72,2 
358 
6 G’oz (I kategoriya) 
32,8 
9,9 
27,8 
- 
300 
7 O’rdak (I kategoriya) 
22,8 
7,4 
34,5 
- 
351 
8 Yog’li cho’chqa 
go’shti 
42,0 
12,8 
33,0 
- 
359 

---

9 Vetchina (dudlangan 
cho’chqa go’shti) 
34,2 
12,9 
26,6 
- 
300 
10 Kolbasa (qaynatilgan) 53,9 
13,4 
27,4 
- 
310 
11 Kolbasa (yarim 
dudlangani) 
46,8 
17,4 
28,9 
- 
340 
12 Ilonbaliq 
29,6 
10,2 
23,3 
- 
259 
13 Kaspiy minogasi 
51,2 
12,3 
28,2 
- 
312 
14 Tvorog (yog’liligi 20 
%) 
63,0 
13,2 
20,0 
- 
253 
15 Smetana (I nav) 
63,8 
2,5 
30,0 
- 
302 
16 Golland pishlog’i 
(yog’liligi 50 %) 
35,7 
21,7 
28,4 
- 
361 
17 Cho’l pishlog’i 
(yog’liligi 45 %)
38,2 
24,1 
27,5 
- 
362 
18 Eritilgan pishloq 
(yog’liligi 40 %) 
49,9 
22,1 
18,2 
- 
268 
19 Muzqaymoq 
56,0 
3,2 
20,4 
19,7 
284 
20 Asal 
18,0 
0,4 
- 
81,3 
335 
21 Yong’oq (funduk) 
2,5 
9,0 
31,0 
4,7 
344 
22 Murabbo 
(qulpinaydan) 
23,0 
0,4 
- 
74,5 
309 
Jadval 
Kalloriyasi eng yuqori mahsulotlar (400 dan yuqori) 
№ Mahsulotning nomi 
Suv 
Kimyoviy tarkibi (% hisobida) 
Oqsillar Yog’lar Uglevodlar
100 gramm 
mahsulotga 
kilokalloriya 
hisobida 
1 
Hayvonot 
yog’lari 
eritilgani va o’simlik 
moylari 
0,3 
- 
99 
- 
927 
2 Sariyog’ 
15,4 
0,5 
83,5 
- 
781 
3 Cho’chqa yog’i 
2,9 
1,9 
87,4 
- 
821 
4 Margarin 
15,7 
0,5 
82,0 
0,4 
766 
5 To’sh 
19,5 
7,8 
47,4 
- 
475 
6 
Kolbasa 
(moskovskaya navi) 
29,5 
21,0 
40,5 
- 
463 
7 Kolbasa (poltavskaya 
navi) 
40,0 
15,6 
40,3 
- 
439 
8 Qand 
0,1 
- 
- 
99,9 
410 
9 Shokalad 
7,8 
3,6 
9,9 
77,7 
426 
10 Vanilli shokalad 
1,0 
5,1 
33,1 
58,9 
570 
11 Xolva (tahin navi) 
3,3 
13,9 
32,5 
47,4 
554 

---

12 Pechene 
5,7 
11,2 
10,5 
71,2 
437 
13 Projniy (shakarli) 
12,5 
7,0 
17,1 
362,9 
446 
14 Projniy (Zavarnoy) 
20,2 
5,5 
25,4 
48,4 
457 
15 Projniy (Qatlamli) 
14,1 
5,6 
39,1 
40,5 
553 
16 Yeryong’oq 
5,6 
20,6 
33,4 
11,6 
443