Режа Мавзу бўйича нашр қилинган адабиётларнинг назарий таҳлили ва амалиётдаги муаммолар

10-жадвал
Хўжалик субъектнинг кредитга қодирлигини баҳолашда ўрганилиши лозим бўлган миқдорий кўрсаткичлар

Кўрсаткичлар	Ҳисоблаш формуласи	Ифодаси
1	2	3
1.Мустақиллик коэффициенти	К1=УММ/БЖ ёки К1=УММ/УММ+М	УММ-Уз маблағлари манбаси БЖ-Баланс жами М-Мажбуриятлар
2.Айланма активларнинг жами активлардаги салмоғи	К2=ЖА/А	ЖА-Жорий активлар А-Активлар жами
3. Ўз оборот маблағлари билан таъминланганлик коэффициенти	К3=УММ+УМКК-УМА/ЖА	УМА–Узоқ муддатли активлар УМКК-узоқ муддатли кредит ва қарзлар
4.Жорий ликвидлик коэффициенти	К4=ЖА/КММ	КММ-Қисқа муддатли мажбуриятлар
5.Мутлақ ликвидлик коэффициенти	К5=ПМ+КММК/КММ	ПМ-Пул маблағлари КММК-қисқа муддатли мол.қўйил.
6.Активларни рентабеллик коэффициенти	К6=СТКФ/Ауйк	СТКФ -Солиқ тўловига қадар фойда Ауйк-активларнинг ўртача йиллик кийммати
7.Активларнинг айланувчанлик коэффициенти	К7=СТ/Ауйк	СТ-Маҳсулот сотишдан соф тушум

11-жадвал
Мижознинг кредитга лаёқатлигини баҳолашда тақдим этиладиган манбаларнинг ахборот таркиби

Ахборот манбалари	Ахборот таркиби
1	2
Таъсис ҳужжатлари	Капитал таркиби
	Фойдани тақсимлаш йўналишлари
	Акционерлар таркиби
	Корпоратив мижознинг ички таркиби
Бухгалтерия ҳисоботи	Корхона мулки таркиби ва тузилиши
	Корхона молиявий ҳолати, тўловга қобиллиги ва молиявий барқарорлиги
	Хусусий ва қарзга олинган маблағлардан самарали фойдаланиш ҳолати
	Дебиторлик ав кредиторлик мажбуриятларини таркиби, тузилиши ва нисбати
	Кредиторлар олдидаги мажбуриятларни қоплаш даражаси
	Корхонанинг фойдалиги
	Пул маблағларининг оқими
	Иқтисодий ночорликликка тушмаслик хавф хатарининг даражаси
Техник иқтисодий асослаш, бизнес режа	Корхонанинг донғи, шуҳрати
	Корхонани ривожлантириш стратегияси
	Ташкилий структура сифати
	Таъминот сифати
	Активлар сифати
	Операцион фаолиятнинг даражаси
	Техник қуролланиш даражаси
	Маҳсулотларни сотиш бозорининг диверцификацияси
	Жалб қилинадиган маблағларга талабнинг асосланиши
Кредит бюролари	Бошқа кредитларнинг олинганлиги
	Бошқа кредитлардан фойдаланганлик даражаси
	Кредит тарихи
Бошқа банклар	Бошқа кредитлар
	Бошқа кредитлардан фойдаланганлик даражаси
	Молиявий активлари
Ташкилотлар, рақобатчилар	Бозордаги обрўси
	Бозордаги улуши
	Рақобатдаги гайратлиги
	Тармоқдаги ўрни
Харидорлар	Рақобатчилар ўртасидаги шуҳрати
	Сотиш ҳажми
	Маҳсулот сифати
	Харидорларни кредитлаш шартлари
Мол етказиб берувчилар	Кредитор обрўси
	Кредитлаш шартлари
	Маҳсулот етказиб бериш ҳажми
	Қиёсий ўрни
Бошқа манбалар (рейтинг агентликлари, биржа маълумотлари ва.ҳ.к.)	Макроиқтисодий маълумотлар
	Тармоқ бўйича маълумотлар
	Махсус ҳисоботлар
	Статистик манбалар

Кредитга лаёқатлик таҳлилида ўрганиладиган муҳим кўрсаткичлар қаторига шунингдек, корхона фаолиятининг жорий ва истиқболдаги ривожланиш жиҳатларини баҳолаш ҳам талаб этилади. Бунда банклар томонидан қуйидаги сўровнома тузиб чиқилади.
12-жадвал
Кредит олувчининг фаолиятни баҳолаш

Баҳолаш элементи	Кўрсаткичлар
1	2
Мижознинг фаолиятни ривожлантиришга интилиши	Ўсиш динамикаси
	Ўзгарувчанлик
	Истиқболлик
Маҳсулот (иш, хизмат)ларга талабнинг ўзгариши	Мижозлар тавсифи
	Бозор ҳажми ва сифат кўрсаткичлари
	Сотиш ҳажми
	Баҳо белгилаш тартиби
	Сотиш режаси
	Талабнинг барқарорлиги
	Товарнинг алмашувчанлиги
	Хавф-хатарлар
Таклифнинг ўзгариши	Рақобатчилар ҳолати
	Жўнатмалар мувофиқлиги
	Жўнатмалар хавф хатари
	Нархнинг барқарорлиги
	Ишчи кучи билан боғлиқ сабаблар
	Халқаро валютага талабнинг мавжудлиги
Маҳсулотнинг сифат таснифи	Технология даражаси
	Маҳсулот сифати
	Капитал ва меҳнат сиғими
Рақобат даражаси	Рақобатчилар
	Рақобатнинг интенсивлиги
	Бозорга киришда тўсиқлар
	Пешқадам рақобатчиларнинг бозордаги улуши

Хориж амалиётда тижорат банклари томонидан хўжалик юритувчи субъектларга узоқ ва қисқа муддатли кредитларни жалб этишда молиявий таҳлилда ўрганиладиган кўрсаткичлар тизимига 5 таркиб гуруҳ кўрсаткичларни ўрганилишини характерлаш лозим. Бу кўрсаткичлар қуйидагилардан иборат⁸: тўлов лаёқати ва ликвидлик; иш активлиги; молиявий леверидж; рентабеллик; қарзни қоплашни тавсифловчи кўрсаткичлар

13-жадвал
Тижорат банклари томонидан хўжалик юритувчи субъектларни кредитга қодирлигини баҳолашда ҳисоб-китоб қилинадиган кўрсаткичлар

Коэффициентлар гуруҳи	Кўрсаткичлар	Аниқланиши	Белгилар изоҳи
1	2	3	4
Ликвидлик (2.0-1.25)	Жорий ликвидлик	ЖА/ҚММ	ЖА-Жорий активлар КММ-Қисқа муддатли мажбуриятлар
	Тезкор ликвидлик	ЛА/ҚММ	ЛА-Ликвид активлар
Иш активлиги (0.25-.060)	Активлар айланувчанлиги	СТ/А	СТ-Сотишдан тушум А-Активларнинг ўртача йиллик қиймат
	Асосий капитал айланувчанлиги	СТ/АК	АК-Асосий капитал
	Жорий активлар айланувчанлиги	СТ/ЖА	ЖА-Жорий активлар
	Дебиторлик мажбуриятлари айланувчанлиги	СТ/ДМ	ДМ-Дебиторлик мажбурятлар
	Товар моддий захиралар айланувчанлиги	СТ/ТМЗ	ТМЗ-Товар моддий захиралар
	Тайёр маҳсулот,товарлар айланувчанлиги	СТ/ТМ,Т	ТМ-Тайёр маҳсулот Т-товарлар
Молиявий леверидж	Мажбуриятларни активларга нисбати	Маж/А	Маж-Мажбуриятлар
	Мажбуриятларни ўз капиталига нисбати	Маж/УК	УК-Ўз капитали
	Мажбуриятларни акционерлик капиталига нисбати	Маж/АК	АК-Акционерлик апитали
	Узоқ муддатли мажбуриятларни асосий капиталга нисбати	УММ/АК	УММ- Узоқ муддатли мажбуриятлар
	Ўз капиталини активларга нисбати	УК/А
Молиявий натижавийлик
Фойда нормаси коэффициенти	Ялпи фойда нормаси	ЯФ/СТ	ЯФ-Ялпи фойда СТ-Сотишдан тушум
	Соф операцион фойда нормаси	СОФ/СТ	СОФ-Соф операцион фойда
	Соф фойда нормаси	СФ/СТ	СФ-Соф фойда
Рентабеллик	Активлар рентабеллиги	СФ, СТКФ/А	СТКФ-Солиқ тўловига қадар фойда
Акциянинг фойда меъёри	Оддий акциялар даромадлик коэффициенти	Д/Ак	Д-Оддий акцияларга эълон қилинган дивденд суммаси А-Оддий акцияларнинг сони
	Акциянинг дивидендлик коэффициенти	Дб/Аб	Дб-Битта акцияга эълон қилинган дивиденд Аб-Битта акциянинг бозор баҳоси
Қарзни қоплашни тавсифловчи кўрсаткичлар	Фоизнинг қопланганлик коэффициенти	Ф/ФТ	ФТ-Фоиз тўловлари Ф-Ҳисобот даври фойдаси
	Фоиз тўловларининг қопланганлик коэффициенти	Ф/Т	Т-Тўловлар Ф=Фоизли+лизинг тўловлари+Имтиёзли акцияга дивидендлар+Бошқа тўловлар

Ликвидлик-деганда хўжалик юритувчи субъект нозорат қилиб турадиган иқтисодий ресурсларнинг (активларнинг) харакатчанлиги, муддатли молиявий мажбуриятларни яқин келажакда қоплаш юзасидан маблағларнинг мавжудлиги тушунилади.
Маблағлар ликвидлиги(айланувчанлиги)ни баҳолашда активлар харакатчанлиги бўйича, капитал ва мажбуриятлар тўлов муддати бўйича қайта таркибланади.


14-жадвал
Бухгалтерия балансининг ликвидлик бўйича таркибланиши⁹

Белги	Актив томон	Белги	Пассив томон
1	2	3	4
А1	Доимий харакатдаги активлар	П1	Тўлов муддати келган мажбуриятлар
А2	Тез пулга айланадиган активлар	П2	Қисқа муддатли тўлов мажбуриятлари
А3	Секин пулга айланадиган активлар	П3	Узоқ муддали тўлов мажбуриятлари
А4	Қийин пулга айланадиган активлар	П4	Доимий пассивлар

Активларни молиялаштириш манбалари (капитал ва мажбуриятлар) бўйича бухгалтерия балансининг ликвидлилик даражасига баҳо бериш мумкин.