Reja: Kirish Investitsiya loyihalari samaradorligini tahlil etishning asosiy yo’nalishlari 2

NPV=_{ }+_{ }+_{ }+…_{ } - I₀=_{ } - I₀⁷
bu erda, NPV – sof joriy qiymat; r – diskontlash stavkasi; I₀ – boshlang’ich investitsiya; NCF_t - t davr oxirida kelib tushgan pul oqimi (tushumi).
Agar investitsiya loyihasi yillar davomida moliyaviy resurslarning ketma-ket investitsiyalanishini talab etsa, u holda NPV ni hisoblash quyidagicha bo’ladi:
NPV=_{ } - _{ }⁸
bu erda, It - t davrdagi investitsiyalar sarfi.
Diskont stavkasi me’yori kapital bozoridagi uzoq muddatli ssudalar bo’yicha foiz stavkasiga yoki ssuda oluvchi tomonidan to’lanadigan foiz stavkasiga, haqiqatda, teng bo’lishi kerak. Boshqacha so’z bilan aytganda, diskont me’yori investorning o’zi uchun undan pasti (kichigi) samarasiz deb hisoblagan minimal foyda me’yori bo’lishi kerak. Bu ko’rsatkich investitsiyalar hayotiyligi davrida, haqiqatan ham, daromadlilikni hisoblashdagi qo’llanilgan darajaga yetishishligini ko’rsatib beradi. Shu sababli u vaqt va daromadlilik darajasiga bog’liq bo’ladi. U muqobil loyihalarni taqqoslashda katta rol o’ynaydi.
Navbatdagi ko’rsatkich PI (Profitability index), ya’ni investitsiyalarning rentabelligi indeksi diskontlashtirilgan daromadlarning diskontlashtirilgan investitsiya xarajatlariga nisbatini hisoblab topishga asoslangan. U qanday holatda investor boyligi o’sishi mumkinligini ko’rsatib beradi va quyidagicha aniqlanadi:
PI=(_{ })/I₀ ⁹
Agar investitsiya sarflari turli davrlarda (uzoq) amalga oshirilsa, formula quyidagicha tus oladi:
PI=_{   }¹⁰
Bu formulalardan ko’rinib turibdiki, sof joriy qiymatning ikkita qismi o’zaro taqqoslanayapti (daromad va investitsiya qismi), agar muayyan diskont me’yorida rentabellik “1” ga (100%) teng bo’lsa, u holda keltirilgan (diskontlangan) daromad keltirilgan xarajatga tengligi va sof joriy qiymat nolga tengligi kelib chiqadi.
Foydaning ichki me’yori usuli (IRR) - bu pul tushumlarining diskont qiymati pul chiqimlarining diskont stavkasiga teng bo’lgandagi daromadlilik darajasi. Boshqacha so’z bilan aytganda, loyihadan olingan sof tushumlarning diskontlangan qiymati investitsiyalarning diskontlangan qiymatiga, sof joriy qiymat esa nolga teng bo’lgandagi diskont me’yoridir. Bu ko’rsatkichni aniqlash uchun sof joriy qiymatni aniqlashda ishlatilgan formuladan foydalaniladi va sof joriy qiymat nolga tenglashadigan minimal foiz stavkasi topiladi. Aynan shu foiz stavkasi foydaning ichki me’yori usuli deb nomlanadi. Bu usul iqtisodiy adabiyotlarda rentabellikning ichki me’yori, qoplash yoki samarodorlik koeffitsienti, kapital qo’yilmalarning chegaraviy samaradorligi deb ham yuritiladi.
Uni hisoblash uchun quyidagi tenglamani tuzib olamiz: