Reja: Kirish Investitsiya loyihalari samaradorligini tahlil etishning asosiy yo’nalishlari 2

3-jadval
Ko‘rsatiladigan xizmatlar hajmi³

№	Nomi	O‘/b	Soni	1 o‘/b narxi, so‘m	1 yillik xizmat ko‘rsatishdan daromad, so‘m
1	Og‘ir yuk tashish	Reys	936	1 428 000,0	1 336 608 000,0
Jami:					1 336 608 000,0

Jadavaldan ko’rinib turibdiki 936 ta reys bo’ladi, 1 ta reys narxi 1 428 000,0 so’mni tashkil qiladi. 1 yillik xizmat ko‘rsatishdan daromad shunda 1 336 608 000 so’mni tashkil qiladi.

3. Investitsiya loyihasining xarajatlari tahlili
Investitsion xarajatlar - bu investitsiya loyihasini amalga oshirish uchun zarur bo'lgan asosiy vositalar (uskunalar, binolar), shuningdek aylanma mablag'lar xarajatlari.
Kompaniyaning investitsiya xarajatlari tarkibi quyidagilardan iborat:
- asosiy kapital (ishlab chiqarish infratuzilmasini, korxonaning asosiy fondlarini yaratishga sarflanadigan xarajatlar);
- sof aylanma mablag '(ishlab chiqarishning barqaror ishlashini ta'minlash bilan bog'liq xarajatlar, deyiladi operatsion xarajatlar).
Investitsiya loyihalarini baholashning tarkibiy qismi bo’lib, xarajatlarni mukammal va ishonchli baholash hisoblanadi. Tahlilda xarajatlarning barcha bo’limlari chuqur tekshirilishi lozim, chunki ular aynan loyihalarning moliyaviy jihatdan amalga oshishiga sezilarli ta’sir etishi mumkin.
Xarajatlarni baholashga tayyorlash quyidagi bosqichlarni o’z ichiga qamrab oladi: investitsiya oldi, investitsiyalash (loyihaning amalga oshishi) va loyihani ishlatish (ekspluatatsiya). Ushbu bosqichlarning har birida unga muvofiq holdagi xarajatlar, ya’ni boshlang’ich investitsiyaga, ishlab chiqarishga, marketing va sotishga, uskunaga, aylanma kapitaldagi ehtiyojlarga bog’liq xarajatlar hisobga olinadi. Baholashlar mahalliy va xorijiy tuzuvchilarga bo’linishi lozim va doimiy yoki joriy (real va nominal ko’rsatkichlar) narxlarda ko’rib chiqilishi mumkin.
Loyihaning kelgusi hayotiyligini aniqlash uchun ishlab chiqarish xarajatlarining bashorati juda muhimdir.
Xarajatlar tarkibi va uning muhim moddalari tahlili, shuningdek o’xshash loyihalarni tanqidiy tarzda taqqoslash investitsiyalarni moliyaviy jihatdan amalga oshirish bashoratlari va istiqbolli harakatlarini baholashning aniqligi va ishonchliligini oshirishning samarali vositasi hisoblanadi.
Ishlab chiqarish xarajatlari to’liq yillik xarajatlar kabi va mahsulot birligiga nisbatan nisbiy yillik xarajatlar sifatida hisoblanishi lozim.
Ishlab chiqarish xarajatlari loyihadan manfaatdor moliyaviy tashkilotlar va investorlar uchun gorizont rejalashtirishga mos keluvchi ishlatilish davri va quvvatlardan foydalanishning turli xil darajalari bo’yicha aniqlanishi lozim.
To’liq ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish uchun zarur bo’lgan xarajatlarning barcha elementlari rejalashtirishning butun davri va ishlab chiqarish dasturiga muvofiq holda rejalashtirilishi va loyihalashtirilishizarur.
Ishlab chiqarish xarajatlarining doimiy va o’zgaruvchan bo’limlari va mahsulot ishlab chiqarishning rejalashtirilgan darajaga chiqishidagi ishlab chiqarish xarajatlarini aniqlab olgandan so’ng doimiy xarajatlarning, haqiqatda, o’zgarishsiz qolishini nazarda tutgan holda o’zgaruvchan xarajatlarni quvvatlardan foydalanish foizlariga (darajasiga) proportsional ravishda o’zgartirib turish mumkin.
Ishlab chiqarish xarajatlarining umumiy miqdorini olish uchun barcha xarajat elementlarini birgalikda umumlashtirish lozim.
Umumishlab chiqarish va ma’muriy ustama xarajatlari summasi loyihaning ishlatilish (ekspluatatsiya) xarajatlari sifatida aniqlanadi.
Ishlab chiqarish xarajatlari o’z ichiga quyidagi moddalarni qamrab oladi:
- materiallar (asosan, o’zgaruvchan xarajatlar), ya’ni xom ashyo, asosiy va yordamchi ishlab chiqarish materiallari, ehtiyot qismlar;
- ishchi kuchi (ishlab chiqarishdagi xodimlar);
- ishlab chiqarish elementlari va mehnatning turlariga bog’liq holdagi doimiy yoki o’zgaruvchan xarajatlar;
- umumishlab chiqarish ustama xarajatlari (ya’ni, doimiy xarajatlar).
Amortizatsiya xarajatlari - bu har yillik sof daromad (foyda va zararlar hisoboti) hisobotida aks etuvchi ajratmalar va ular asosiy kapitalning ishlab chiqarishda ishlatilishi xarajatlari holida emas, aksincha, investitsion faza mobaynidagi real pul chiqimi uchun amalga oshiriladi. Ular o’zlarini ishlab chiqarish yoki investitsiya xarajatlari sifatida namoyon etadilar.
O’z navbatida, sof real pul oqimi sof daromadlar to’g’risidagi hisobotlarda keltirilgan sof foydadan (soliq to’langandan keyingi) hisoblansa, amortizatsiya ajratmalari qayta qo’shilishi lozim.
Amortizatsiya ajratmalari qanchalik yuqori bo’lsa, soliqqa tortiladigan daromad shunchalik past bo’lishi va daromaddan olinadigan soliqqa muvofiq real pul chiqimi shunchalik kam bo’lishi sababli, amortizatsiya xarajatlari sof real pul oqimlariga kuchli ta’sir etadi.
Real pul oqimini tahlil qilish uchun har yilgi xarajatlarni hisoblash etarlidir, lekin texnik-iqtisodiy asoslash uchun mahsulot ishlab chiqarishga nisbatan sotish baholari bilan taqqoslashni engillashtirishda nisbiy xarajatlarni ham aniqlash zarur.
Bir turdag imahsulot ishlab chiqaruvchi korxona loyihalari uchun nisbiy xarajatlar tayyorlangan mahsulotlar soniga ishlabchiqarishxarajatlarini bo’lish yo’li bilan hisoblab topiladi.
Og’ir yuk tashish uchun avvalombor unga mos keladigan HOWO yuk mashinasi sotib olinadi uni sotib olishga ketadigan xarajatlar 950 000 000 so’mni tashkil etadi. Bu mablag’ning 800 000 000 so’mi qarz mablag’I 150 000 000 mln so’mi korxonaning o’z mablag’i hisoblanadi.