Reja: Kirish I bob Tarjima nazariyasi fan sifatida

II Bob. Ingliz tilida o’zbek tiliga tarjimaning grammatik metodikasi va leksik-grammatik muammolari
2.1.Darslarda ingliz tilidan o’zbek tiliga tarjimada leksik-grammatik muammolarni o'rganish metodikasi
Tarjimaning grammatika soxasidagi maksadlari asl matnning grammatik shaklini emas, balki bu shakl orkali ifodalangan fikrni kayta tiklash; asl matndagi grammatik shaklining ba’zi xususiyatlari stilistik vazifani bajarib kelgan xolda ushbu xususiyatlarni tugridan-tugri tiklash bulmasada, ularning funksiyasini tarjima tilining uxshash
vositalari orkali kayta tiklashdan iborat.Tarjimada grammatik aniklikdan chekinish deganda tillarning grammatik shakllari orasida absolyut uxshashlik yukligi sababli formal-grammatik jixatdan anik tarjimadan voz kechishni tushunish mumkin. Formal-grammatik
jixatdan anik tarjima asl matn va tarjima matnida suz tartibi, suzlarning grammatik boglanishlari va grammatik kategoriyalarning bir xil buladi.
Olim A.V.Fedorov asl nusxa bilan tarjima tili urtasida yuz beradigan grammatik tafovutning uch xil kurinishini kayd etadi:
asl nusxa tilida asar tarjima kilinayetgan tilda bulmagan grammatik element uchraydi.
Asar tarjima kilinayetgan tilda asl nusxa tilida bulmagan, lekin tarjima jarayenida ishlatidadigan grammatik element uchraydi.
Asl nusxa tilida mavjud elementlar bor-u, ammo ular uz funksiyalari tomonidan fark kiladi.
Asl matn tili va tarjima tili orasida grammatik uxshashlikning kamdan-kam uchraydi. Biror bir tilning grammatik xodisalar majmuasi usha tilning kurilish konuniyatlari bilan boglik bulib, boshka bir tilning grammatik xodisalaridan fark kiladi. Ayrim xollardagina ikki tilning grammatik xodisalari urtasida uxshashlik yoki bir xillik uchrashi mumkin. Tarjimaning morfologiya xamda sintaksis soxasidagi grammatik vazifalari shundan kelib chikadi. Tarjimachilik soxasidagi tadkikotlarda tillarning grammatik kurilishidagi farklarning aloxida urin tutishi xam shu bilan belgilanadi. Tarjima jarayonida yakkol kuzga tashlanadigan bunday farklar xar bir tilning uziga xos xususiyatlari borligidan kelib chikadi.
Tarjimaning maksadi ma’no birlamchiligini xisobga olgan xolda asl matnning grammatik shaklini emas, balki bu shakl orkali ifodalangan fikrni kayta tiklashdir. Bu jarayonda boshka grammatik vositalar kullanilishi mumkin. Ayrim xollarda asl matndagi grammatik shaklining ba’zi xususiyatlari – masalan, shaklning kiskaligi, u yoki bu suz turkumining kup kullanilishi, suz birikmalari yoki gaplar tuzilishining bir xilligi – ma’lum bir stilistik vazifani bajarib kelishi mumkin. Bunday xollarda tarjimaning maksadi ushbu xususiyatlarni tugridan-tugri tiklash bulmasada, bu xususiyatlar funksiyasini tarjima tilining uxshash vositalari yordamida kayta tiklashdan iborat buladi.
Tillarda shunday xususiyatlar xam borki, ular chet tilni urganishda, u yoki bu matn ma’nosini tushunishda birmuncha kiyinchiliklar tugdirishi mumkin. Ammo ularni tarjima kilish ancha oson kechadi, chunki bunday grammatik shakllarini tarjima kilishning ma’lum darajada bir xil usuli mavjuddir. Bunday grammatik shakllarga roman va german tillarida mavjud Accusativus cum Infinitivo deb atalmish tugri tuldiruvchi bilan infinitivning birikuvi kiradi, masalan:
I saw him working.
Men uni ishlayotganini kurdim.
Bunday shakllar rus tiliga odatda ergashgan šœshma gap bilan tarjima šilinib, ergash gapning egasi sifatida asl matnning tugri tuldiruvchisiga monand ot (olmosh) kelsa, kesim sifatida asl matnning infinitiviga mos fe’l turadi. Uzbek tiliga esa bunday shakllar sodda gap bilan tarjima kilinadi, asl matnning tugri tuldiruvchisi tugri tuldiruvchi bilan, infinitiv esa sifatdosh bilan ugiriladi.
Tarjima nazariyasida shak-shubxaga urin koldirmaydigan bir umumlashma borki, uni tarjimaning konkret grammatik masalalarini taќlil šilishdan oldin aytib utish lozim: formal-grammatik nuktai nazardan anik tarjima kilib bulmaydi, chunki tillarning grammatik shaklllari orasida absolyut uxshashlik bulishi mumkin emas. Kup xollarda tarjima tilning suzlar birikuvi normasiga tugri kelmaydi, ba’zan stilistik jixatdan fark kiladi. Asl matn bilan tarjima matnida biron bir gap tarkibidagi suz tartibi, suzlar soni, ularning grammatik kategoriyalari va asosiy lugaviy ma’nolarining bir xil bulishi yanada kamrok uchraydigan xoldir.
Shuning uchun tarjimada grammatik aniklikdan chekinish juz’iy va tasodifiy emas, balki umumiy va tabiiy xodisadir.
Formal-grammatik jixatdan anik tarjima deb ikkala matn (asl matn va tarjima matni) da suz tartibi, suzlarning grammatik boglanishlari va grammatik kategoriyalarining bir xilligini tushungan xolda tarjimaning konkret grammatik masalalarini taxlil kilishga œtamiz.
Sxematik tarzda ushbu grammatik tafovut turlarini kuyidagicha kursatish mumkin:

	ГЭ
АМТ ТТ	+ -

АМТ – асл матн тили
ТТ - таржима тили
ГЭ - грамматик элемент(лар)
Ф - функция, вазифа

1.
2

	ГЭ	Ф
АМТ ТТ	+ +	турлича

	ГЭ
АМТ ТТ	- +

. 3. 3.

Mukammal tarjima qilish maxoratini egallash uchun, nafaqat umumiy til tayyorgarligiga ega bo’lish, balki tarjima asoslarini ham egallash lozim. Aniq tarjima asosida adekvatlik tarjima qilinayotgan matnning asl matnga mos kelishi yotadi, ya’ni ingliz tilidagi matnni o’zbek tiliga asl matnning stilistik xususiyatlarini maksimal saqlagan holda aniq bera olish lozim bo’ladi.

Ingliz va o’zbek tillaridagi gapda so’z tartibidagi farq tarjima jarayonida qayta qurilishni talab etadi. Ko’p holatlarda ingliz va o’zbek tillari Grammatik qurilishidagi mos kelmasliklar aynan gap qurilishida ko’rinadi. Odatda ingliz tilida gapda so’z tartibi quyidagicha; ega, kesim, to’ldiruvchi, hol. O’zbek tilida ingliz tili bilan qiyoslanganda so’z tartibi ancha erkin.
Tarjimada shuning uchun o’zbek tili sintaktik normalariga mos ravishda gapni qayta ko’rishga to’gri keladi. Masalan;