Reja kirish Farzand

2. Maktabgacha tarbiya muassasasi tarbiyalanuvchilarini tejamkorlik
ruhida tarbiyalashda tarbiyachining o‟rni.
Maktabgacha tarbiya muassasasi tarbiyachilarini bolalarni tejamkorlik
ruhida tarbiyalashdagi o‟rni beqiyos dir. Chunki bola deyarli har bir kunining
asosiy vaqtini MTMd a o‟tkazadi. U yerdagi o lib boriladigan mashg‟ulotlar har bir
bolaning ruhiyatiga alo hid a ta‟ s ir ko‟rsatadi. Hozir o ila byudjeti va xo‟jaligini
o‟rgatish bo‟ yicha ma‟lumot beramiz:
Oila byudjeti va xo„jaligi.
Bizning mavzuni o„rganishda o ila byudjeti va xo „ jaligi, uni rejalashtirish,
ota-ona, b o lalar o„rtasida ishlarning taqsimlanishi va oilaning iqtis odiy manbai
xususida fikr yuritilib, tarbiyalanuvchilarda o ila byudjetining daromadi va harajati,
o ila xo„jaligini boshqarish kabi tushunchalar s hakllantir ilad i.
Tarbiyachi mashg‟ulotning tashkiliy q is mid an keyin quyidagi ikki lavhani
ikki tarbiyalanuvchiga o„ qitadi.
Iqtisod.
Pul va molni kerakli, zarur narsalarga sarflagandan keyin qolgan puldan bir
q is mini kelgusi kunlar uchun saqlash lozim. shunday q ilins a, doimo iqtis od q ilib
borils a, katta sarmoya hos il bo„ ladi.
Iqtisod q ilis hga, tejashga odatlangan odamlar saodat va tinchlik b ilan umr
kechiradilar. To„ g„ ri, yaxshi yoyish, ic his h, kiyis h kerak, ammo «ko„rpangga qarab
oyoq uzat» naqliga amal q ilins a, boshqalarning narsalariga ta‟na qilinmaydi,
ko„ngil ham hotirjam bo„ ladi. Qo„ lida bo„ lgan pulga, mulka qanoat qilmagan
odamning nafsi butun dunyo moliga ham qanoat qilmaydi.
Isrof.
9

Isrof – o„ rins iz foydasiz ishlarga pul va mol sarflashdir. Qo„ldagi pul va

molni kerakli joylarga sarflash, yaxshi idora q ila o lis h, isrofgarchilikdan s aq lanis h
lozim. Shuhrat qozonish uchun to„y va ziyofatlar q ilib , pul sarf etishnodonlikdir.
Isrof natijasida yo „ q c hilik, keyin har kimning mo l, davlatiga ta‟na va hasad q ilis h
kelib c hiq ad i.
Bayt:
Sen agar isrof etishni tashlading,
Ul zamon davlat etagin ushlading.
Tarbiyalanuvchilarning ana shu ikki lavha xususidagi fikrlari
umumlashtirilib, davom etiladi.
Har qanday o ila ma‟lum bir daromad his o b iga yashaydi. Partiya va
hukumatimiz oilalarning iqtis odiy quvvatini o s hiris hga yaqindan yordam berish
maqsadida yildan yilga mehnatkashlarning o ylik ish haqlarini oshiryapti,
pensioner, student, yo lg„ iz ona ham davlat e‟tiboridan chetda qolayotgani yo„q.
Davlatimiz oilaga ma‟naviy, iqtis odiy jihatdan yordam berar ekan, o ilad a kelajak
yaratuvchisining xarakteri, mehnatga munosabati, axlo q i, g„oyaviy-madaniy
saviyasi o„ sishini ko„zda tutuadi, oilalarni kundalik ro„zg„or uchun zarur narsalar,
uy-joy b ilan ta‟minlashni, ayolning mehnatini yengillashtirishni o„z o ld iga vazifa,
q ilib qo„yadi. Bu esa o„zbek o ilas ining mustahkamlanishida, byudjet va xo „ jaligi
rivo jid a muhim ahamiyat kasb etadi.
Yosh oilalar faqat bir-birlarini tushunmaslik tufayligina emas, balki iqtis odiy
sharoitni yo„ lga qo„ya olmay ham ajraladigan hollar uchraydi.
Shunday oilalar borki, qiyinchilik b ilan topilgan pulni, osongina sovuradilar,
ular oilaning iqtis odiy masalalari b ilan yuzaki shug„ullanadilar. Ammo bu borada
o„ nlab ko„radian ko„p muammolar bor.
O ila a‟zolari oyiga qancha ish haqi o lis hlari aniq, lekin shu pulni qaysi
maqsadlarga, qanday sarflayotganlari haqida aniq hisob -kitob yo„q.
O ila byudjeti – o ila a‟zolarining o ylik ish haqi his obidan to„ planib, daromad
va harajatlar yig„ ind is id ir. Xo„sh tabiiy va maishiy ehtijga sarflanganidan qolgan
mablag„ni nimaga sarflash kerak? Turkiston sayohat uchunmi? Kitob sotib
10

olishgami? Qimmatbaho kiyimlar uchunmi? Mashina xarid qilishgami? Buni o ila

a‟zolari hal q ilis hi kerak.
Oilad a bolalarni yoshligidanoq oilaning iqtis odiy masalalarni hal q ilis hga
jalb etish b irinc hid an bolanining ota-ona o ld id agi qadrini o s hirad i, bolaning o„ ziga
ishonchini kuchaytiradi, ikkinchidan pul sarflash madaniyatiga his ob -kitobga,
tejamkorlikka o„rgatadi. O ila xo„jaligining iqtis odiy masalalari demokratik asosda,
hamma o ila a‟zolari is htiro kid a o„tadigan oilalarda pul-mablag„ sababli janjallar
ro„y bermaydi, balki o ila a‟zolarini o ila kollektiviga yanada jip s las htirad i.
Doimiy ravishda pul yetmay q o lis hi, ko„pgina oilalarda urush-janjalga sabab
bo„ ladi. ular pulni rasamadi b ilan harajat q ilis hni bilmaydilar. Pulni hisob-kitob
b ilan harajat q ilis h haqida tarbiyalanuvchilarga bir topishmoq aytish mumkin:
«Ota o„ g„ liga chaqa pul berib:
O„zimizga, sigirimizga, tovuqlarimizga yegulik biror narsa xarid q il, -dedi.
O„g„li bozorga bordi, o„ylab-o„ ylab bir narsa xarid q ilib keldi. Bundan ota
xursand bo„ldi. O„g„il nima sotib olgan ed i?»
Qovun.
O„qituvchi javobini izohlab, davom q ild i.
O ila byudjetini, xo„jaligini to„g„ri bosh qarish uchun yil boshida er-xotin bir
yil davomida qilinadigan harajatlarni his oblab c hiq ad i. Bu umumiy daromadga
nisbatan o linad i. Harajatlar uch q is mga ajratiladi.
Har oyda takrorlanadigan jo riy harajatlar: oziq-ovqat, turar joy haqi,
transport, gigienaga sarflanadigan mablag„.
Aniq his ob -kitobs iz, taxminiy sarflnadigan (kitob xarid q ilis hga, gazeta-
jurnalga) mablag„.
Uzoq muddat saqlanadigan buyumlar sotib o lis hga sarflanadigan mablag„.
Yillik umumiy daromaddan straxovaniega, oilaning katta a‟zolari sarf
qiladigan ba‟zi harajatlarni chiqarib tashlaymiz. Harajatni rejalashtirishni kunda
bo„ ladigan harajatlarning aniq miqdorini belgilashdan boshlab kerak, shunda undan
daromad uzoq muddat saqlanadigan buyumlar sotib o lis hga harajatlanadi
Kundalik harajatlar oilaning umumiy daromadiga hamda yashash usuliga
11

qarab belgilanadi. Bunda uy-ro„zg„or ishlarini boshqaradigan ayolga ham ko„p

narsa bog„ liq, shunday ayollar borki, hech qachon ovqatni aynimaydi, nonni isrof
qilmaydi, hammayoq saramjon-sarishta, hech s hos hib q o lmayd i, ro„zg„orida doim
hamma narsa yetarli bo„ ladi. boshqa bir ayol buning mutlaqo teskarisi. Bu esa
ayolning qizligida uyida olgan tarbiyasiga ham bog„ liq.
Ba‟zi oilalar kayf-safoni, to„kin-s ochin dasturxon atrofida mehmon kutishni
, sovg„a-s alom b ilan mehmonga borishni boshqalarni sayohatni, yana ba‟zilarni
kutubxonalari uchun kitob yig„ is hni sevadilar. Harajat ham shunga qarab bo„ ladi.
Ayrim b o lalar ota-onalarininng o ylik daromadlari qancha ekanligini
bilmagani uchun ba‟zi qimmatbaho narcha o lib berishni talab q ilib turib o lad i.
o ylik daromadni bilganda u bunday q ilmas d i. Shuning uchun Makarenko bolani
o ila xo„ jaligini yuritish ishlaridan xabardor q ilib turish kerakligini uqtirgan ed i.
Agar o ila yaxshi ta‟minlangan bo„lsa, bu haqda bolaning o„rtoqlariga
maqtanishiga yo„l qo„ ymas lik kerak.
O ila o„z ehtiyojlarini qiyinchilik b ilan (ma‟lum bir sabablarga ko„ra)
qolayotgan bo„lsa, shunday q ilis h kerakki, bola boshqalarga hasad b ilan qaramasin.
Bo la mehnatsiz keladigan daromaddan ko„ra, qiyinchilik bilan, mehnat b ilan o ila
hayoti yaxshilanishidan faxrlansin.
Agar o ilad a pul mablag„lari to„g„ri sarflansa, bu oiladagi bola bosiq,
tejamkor, pulning qadrini bilandigan bo„lib ulg„ayadi.
Shunaq oilalar borki, o ylik o lis hi b ilan bolalarga shirinliklar, o„ yinc hoqlar
sovg„a qilinadi-yu, keyin tang holga tushib qolis hadi. Bunday oilalardagi b o lalar
pul va buyumlarning qadriga yetmaydi, borgan sari katta talablar qo„ya bos hlaydi.
Ota-ona qiyinchilik b ilan bo„lsa-da bolaning xarxashasidan q utilis h uchun aytgan
narsasini o lib beradi.
Bundan bolada b o q imand alik kayfiyati, isrofgarchilik odati, xudbinlik paydo
bo„ ladi. u haq iq iy yurt grajdani, mehnatkashi bo„la olmaydi.
Bundan bolaga umaman sovg„a bermaslik kerak, degan ma‟no chiqmaydi,
sovg„a bolaga katta xursandchilik baxsh etadi va sovg„a kutadi! Puxta o„ ylab
qilingan sovg„aning tarbiyaviy ahamiyati katta bo„ ladi.
12

Bolaning o ila xo„jaligi is hlarid a qatnashishi o „ zining ortiqcha talablarini

tiyishga, isrofgarchilikka qarshi kurashga o„rgatadi. Bo la 8-9 yoshga yetganda
harajatlarni his obga olgan holda o ld ind an pul berib turish mumkin. Bo la bunga
o„rgangandan keyin uni muntazam ta‟minlab turish zarur.
Bolaning mehnati yoki o„ qishini hech qachon pul b ilan rag„batlantirmaslik
kerak.