Reja kirish Farzand

Pul qadrini saqlash.
Oilad a ma‟lum maqsadda to„plangan pul o„z qadrini yo„ qotmas ligi uchun u
ko„chmas mulkka, o ltin va qimmatbaho buyumlarga, shuningdek qimmatbaho
qog„ozlarga aylantiriladi.
Milliy an‟analarimizga ko„ra ota-onalarimiz o„z farzandlarini uy-jo y b ilan
ta‟minlashga katta e‟tibor berganlari ko„chmas mulkka bo„ lgan ehtiyoj asosiy
maqsadga aylanadi.
Oilani boshqarishda byudjetni oqilona va to„g„ri rejalashtirish alo hid a
ahamiyat kasb etadi. Har bir o ilad a daromad va sarf-harajatlar d o imiy his obga o lib
borils a rejalashtirish o d d iylas had i. O lib boriladigan hisob -kitoblarga ko„ra rejalash
14

varinatlari ham o„zgarib turadi.

3. Bolalarni tejamkorlik ruhida tarbiyalash va uni amalga oshirishda
topishmoq, maqol, ertaklardan foydalanish.
Bozor iqtis odiyoti o ila tarbiyasida keng q o „ llanib kelingan milliy qadriyat
sifatidagi tajribalariga suyanishni ham taqozo etadi. Masalan, o„zbek oilalarida
bolalarni tejamkorlik ruhida tarbiyalab kelganlar, isrofgarchilikka yo„l
qo„ymaganlar.
Ma‟lumki, «iqtisod» s o „ zining ma‟nosi keng bo„lib, chuqur mazmunga ega.
Ko„p urindi bu so„z xalq ic hid a «tejamkorlik» s o „ zining s ino mini s ifatid a
qo„llaniladi. Tejamkorlik haqida so„z ketganda isrofgarchilikka yo„l q o „ ymas likki
tushunamiz.
«Iqtisod» tushunchasiga, mashhur o„zbek muayamini Ab d ulla Avloniy
quyidagicha ta‟rif beradi: «Iqtisod deb pul va mol kabi na‟matlarning qadrini
bilmakka aytilur.
Mol qadrini biluvchi kishilar o„ rins iz yerga bir tiyin sarf q ilmas , o„rni
kelganda, so„mni ayamas. Sahovatning ziddi bahillik o„ldig„i kabi iq tis o d ning
ziddi isrovdur. Alloh. Tao lo isrof qiluvchilarni suymas».
Ota-bobolarimizning o„z farzandlarini tejamkor bo„ lis hga undaganlarini xalq
og„zaki ijodi mis o lid a ham ko „ ris himiz mumkin. Masalan, tejamkorlik mavzui xalq
maq o llarid a ham o„z aksini topgan. Zero, bu maqollar yuz yillar davomida
avloddan-avlodga o„tib, xalqning d ilid a s aq lanib kelgan.
Maq o llar kishilarning tarixiy tajribasi s ifatid a ko„pgina sinovlardan o„ tib
shakllanadi va chuqur ma‟no kasb etadi. Mana ularning ayrimlari: «Tejagan-birga
birni qo„shar, tejamagan birini ham boy berar», «Pul topish uchun kuch-quvvat
kerak, tejash uchun-fahmu-farosat», «O„zingnikini bir bor tejasang, xalqnikini
ming bor teja», «Tejamligu rasomadlik-aka-uka, to „ g„ riligu halollik-opa-singil»,
«Tejamkor-olqish olar, isrofgar koyishga qolar» va hokazo.
Hattoki, ota-onalarimiz tejamkorlik ruhida tarbiyalash vazifasiga
farzandlarining baxtli-saodatli b o „ lis hning bir sharti, axlo q iy tarbiyaning bir
15

ko „ rinis hi s ifatid a qaraganlar.

Bozor iq tis o d iyo tining maqsadi jamiyatning barcha a‟zolarini, jumladan,
ota-onalarni, ularning farzandlarini amaliy hisob-kitobga va oqilona omilkorlikka
o„rgatishdan iborat. Zotan, pul ham shaxsni tarbiyalaydi. Uni mensimaslik ikki
tomonlama xatolarni keltirib chiqarishi mumkin. Uning bir tomoni, bolani oilaning
moddiy qiyinchiliklarini b ilis hni is tamas lik odati paydo bo„ladi va u tekinxo„rlikka
o„rganadi. Ikkinchi tomoni, pulga xirs qo„ yish, oc hko„ zlik, xudbinlik, xas is lik kabi
illatlarni keltirib chiqaradi.
Ma‟lumki, azaldan ota-onalarimiz bolalarni xo „ jalik ishlari b ilan tanishtirib,
oilaning kirim va c hiq im ishlarini ularga o„rgatib kelishgan. Shu tarzda, bolada
oilaning moddiy ahvoli xas id a tasavvur hos il bo„ lis higa e‟tibor berilgan.
Hozirgi zamonda butun dunyoda ko„zga tashlayotgan oziq-ovqat, ichimlik
suvi, foydali qazilmalar va shu kabi zaxiralarning kamayib borayotganligi,
shuningdek, ahvoli s o nining ortib ketayotganligi qator muammolarni keltirib
chiqarayotganligi tejamkorlik, ishbilarmonlik, omilkorlik kabi qadriyatlarning
umuminsoniy, umumbashariy ahamiyatini zarurligini ko„rsatib bermoqda.
Demak, tejamkorlik ishbilarmonlikni bir ko „ rinis hi s ifatid a qadriyat
his o b lanib kelingan va u ma‟naviy-axloqiy mazmunga egadir. Bu tushunchani bola
ongiga s ingd irib borish ota-onaning vazifasini bo„lib, uni bajarish faqat shaxsiy ish
bo„lmasdan, balki ijtimoiy ahamiyatiga mo lik hodis adir. Chunki, bola o„zida
tejamkorlik tuyg„usini shakllantira borib, faqat o„z mehnatini va o„zgalar
mehnatini qadriga yetadigan bo„ ladi. Buni anglab yetish bolada o„ zi, ota-onasi va
jamiyat yaratgan boyliklarni qadriga yetish, ularni asrab-avaylash ko„nikmasi va
malakasi paydo bo„la boshlaydi.
Ota-onalar bolalarining kelajagini o„ ylab, ularni ilk yoshlaridan mehnatga
s olib chiniqtirib boradilar. To„g„ri tarbiyaning eng ta‟sirni, eng samarali usuli ham
shu mehnatdir. Ota-onalar bolalarining mehnatiga hamma vaqt ham muhtoj
bo„lavermaydilar, lekin bolani yo s hligid an ishga o„rgatish, mehnatga ko „ niktiris h
zimmalaridagi burch ekanligidan shunday yo„l tutadilar.
Ma‟lumki, har bir oilaning o„z xo „ jaligi bo„ladi va u o„z xo„jaligini sof, halol
16

mehnati b ilan quradi: bu xo „ jalik daromadi o ila a‟zolarining qandaydir d o imiy

fonda o lib turishlari orqasidan emas, balki ish haqining oshuvi va o ila
harajatlaridan orttirib, tejab qolish tufayli ko„payadi.
Bizdagi o ila xo „ jaligi ro„zg„or uchun kerakli bo„lgan buyumlardan, ashyo va
jihozlardan iboratdir. O ila davlatmand bo„lsa, bu hol o ila a‟zolari yaxshi va baxtli
kechirayotganini, is te‟ mol buyumlarini ko„proq kelayotganini, o„z ehtiyojlarini
ko„proq xarid kelayotganini, o„z ehtiyojlarini ko„proq qanoatlantirayotganini
b ild irad i.
Har bir o ila o„z xo„jaligini tuzatib olis h yo„ li b ilan turmushini yaxshilashga
urinadi. Oilaning davlatmand bo„ lishi ko„proq butun mamlakat erishgan
muvaffaqiyatlarga uning iqtis odiyot va madaniyat sohasidagi yutuqlariga bog„ liq
bo„ ladi. o ilad a bolalarni tejamkorlik ruhida tarbiyalashga qanchalik ko„p e‟tibor
berilsa, ular xalqqa ham, ota-onalariga ham o„zlariga ham shuncha ko„p foyda
yetkazadilar.
Har bir bola oilaning tenghuquqli a‟ zos idir. Demak, u o ila xo„jaligining
is htiro kc his id ir. Shu b ilan birga, bolalarimizni faqat o ila xo„jaligini yuritishga
q o b iliyatli kishilar q ilib tarbiyalabgina qolmay, shuningdek butun jamiyat
xo„jaligini ham tejab-tergan yuritadigan sadoqatli fuqarolar q ilib tarbiya
q ilmo g„ imiz lozim.
Barcha ota-onalar bunday tarbiya maqsadlari to„ g„ risida o „ zlarid a ravshan
tushuncha hos il q ilib , bu b ilan o„z tarbiya yo „ s inlarini d o imiy ishga s olib va
tekshirib borishlari zarur.
Ko„ pincha ota-onalar bolalarining hamma narsani muhayyo bo„ lis hi, ya‟ni
yaxshi yeb -ic his hi, yaxshi kiyinishi, katta bo„lganda uy-joyli bo„ lishi haqida
o„ylaydilar. Bularning hammasini farzandlariga cheksiz mehribonliklaridan va
ularni behad sevganliklaridan q ilad ilar. Bolalarini deb o„zlarining eng zarur
ehtiyojlarini qondirishni ham chetga surib qo„yyadilar, lekin buni bola esiga ham
keltirmaydi va hatto sekin-asta o„ zini hammadan ortiq, mening istagim ota-onam
uchun qonun, deb o„ylashga odatlanadi.
Bu tarbiyaning noto„g„ri va zararli yo„ li bo„lib, bundan ota-onalarning

o„zlari ko„proq zahmat chekadilar. Bizningcha, ota-onalar o„z farzandlarini

mehnatsevar va tejamkor q ilib tarbiyalash uchun quyidagilarga amal q ilis hlari
kerak.
Bo la o„z ota onasining qaerda is hlas hini va nima is hlab chiqarishini, bu
ishlab-chiqarishning butun jamiyat uchun qanday ahamiyati borligini b ilis hi kerak.
Umuman, bola ota-onasi is hlab , topib keltiradigan daromadning katta va
foydali ijtimoiy mehnat evaziga olinadigan ish haqi ekanini mumkin qadar ertaroq
yaxshi tushunishi lozim.
bolani o ila byudjeti b ilan mumkin qadar ertaroq tanishtirish lozim. u otasi va
onasining qancha maosh o lis hini b ilis hi kerak. Bo la ota yoki onasining nimaga
muhtoj ekanligini, bu muhtojlikning qanchalik zarurligini b ilis hi zarur, u oilaning
boshqa a‟zolari ehtiyojini yaxshiroq qondiris h uchun o „ zining ba‟zi ehtiyojlaridan
vaqtincha kechishga odatlanishi kerak. Oilaning umumiy ehtiyojiga doir
masalalarini muhokama q ilis hga bolani ko„proq jalb q ilis h lozim.
Agar oilaning moddiy sharoiti jud a yaxshi bo„lsa, bolaning o„z tengdoshlari
oldida bunday yaxshi sharoit b ilan g„ururlanish va maqtanishga odatlantirmaslik
kerak. Bo la oilaning b o yligid an o„zgalar oldida gerdayishga hech qanday asos
yo „ q ligini tushunish zarur.
Ota-onalar bolalarining halol, rostgo„y va s o fd illikka odatlanib borishlarini
diqqat b ilan kuzatib borishlari kerak. Ular hech narsani boladan atayin
yashirmasliklari va shu b ilan birga uning ko„z o„ ngida yotgan bo„lsa ham,
so„roqsiz olmaslikka o„rgatishlari zarur. Havas keltiradigan har xil narsalarni
atayin bolaning ko„z o„ ngic ha qo„yib, uni ana shu narsalarga beparvolik bilan,
s uhlik qilmay qarashga o„rgatish lozim.
Oilad a tejaskorlik va xtiyotkorlik tarbiyasini to„g„ri tashkil etib eskirib
qolgan narsalarni yaxshilab ta‟mir q ilib , yangisini sotib olis h vaqtini cho„zish va
shu yo„l b ilan ota-onalar yoki oilaning boshqa a‟zolari topgan pulning ma‟lum
q is mini tejab qolish bolani jud a kichik yo s hligid an boshlab xo„jaligini yaxshi
yuritmoqchi bo„ lgan kishi ro„zg„orda qaysi narsaning eskira boshlanganini
avvalroq payqashi, ro„zg„or buyumlarining jud a eskirib q o lis higa yo„l q o „ ymas ligi,

ularni o„z vaqtida tuzattirish, bozorda yoki do„konda tasodifan ko„ rib qolgan

narsasini sotib olavermay, balki haqiqatdan kerak bo„ lgan narsani sotib o lis hi
maqsadga muvofiqdir. Bolalarga ham shu odatni s ingd irib borish kerak.
Bo la faqat o„z xonadonidagi buyumlarinigina ehtiyot q ilib qolmay, balki
boshqa kishilarning buyumlarini ayniqsa, ko„ pc hilik foydalanadigan buyumlarni
ham ehtiyot qiladigan bo„ lishi lozim.
Tejab-tergab ish ko„ rish odatlarini bolada mumkin qadar ertaroq
tarbiyalamoq kerak. Odat mashq q ilis h b ilan hos il bo„ ladi. shu yo„l b ilan bolada
buyumlarni tejab-tergab turish istagini doimo rag„batlantirib turish kerak.
Pulni tejab-tergan sarflash ayniqsa muhimdir. bunday harajatlarning ro„yxati
bolaning yoshiga va oilaning qurbiga qarab turlicha bo„ lishi mumkin. Deylik, 10
yashar bola uchun taxminan quyidagicha ro„yxat tuzsa bo„ ladi: daftar, kitob sotib
o lis h, yo„l kira, butun o ila uchun non, sut, saryog„, sovun sotib o lis h, uning o„zi va
ukasiga ruchka o lis h… bola katta bo„ lgan sari, bunday harajatlar ro„yxati ancha
ma‟suliyatliroq va murakkabroq bo„la borishi lozim.
Oilad a ota-onalar o„z farzandlarining mehnatsevar, tejamkor va ehtiyotkor
kishilar bo„lib yetishishlarida o„zlari namuna bo„ lis hlari kerak. Bu tarbiya ishlari
uchun jud a muhim omillardan sanaladi.
XULOSA
Biz mavzuni o„rganishda o ila byudjeti va xo„jaligi, uni rejalashtirish, ota-
ona, b o lalar o„rtasida ishlarning taqsimlanishi va oilaning iqtis odiy manbai
xususida fikr yuritilib, tarbiyalanuvchilarda o ila byudjetining daromadi va harajati,
o ila xo„jaligini boshqarish kabi tushunchalar s hakllantir ilad i.
Har bir ota-ona bolaga tarbiya berish borasida o„zining pedagogik
madaniyatini yuksaltirib borib, bu jud a mas‟uliyatli ishga qat‟iyat va ijo d ko rlik
b ilan yondoshishi zarur.
O„zbek oilalarining b o lalar tarbiyasi uchun imkoniyat doiralari ancha keng
bo„lib , ko„p lab oilalarimiz moddiy jihatdan yaxshi ta‟minlangan. Ota-onaning eng
kamida o„rta^: ma‟lumotli. Bunday holatlar ota-onalarning pedagogika, p s ixo lo giya
sohasidagi bilimlar b ilan qurollanishiga va maktab b ilan hamkorlikda b o lalar
tarbiyasini yaxshilash imkoniyatlarini yaratadi.
Ota-onalarning b ilim saviyasi, umumiy-tarbiyaga oid-madaniyati, ijtimoiy
intilishlari va talablari, b o lalar tarbiyasiga nisbatan turlicha munosabatlari,
shakllangan hayotiy tajribalari, tarbiya va ijtimoiy taraqqiyot natijasida hos il qilgan
is honch va e‟tiq o d lari, oiladagi o„ziga xo s lik b o lalar tarbiyasiga s almo q li ta‟ s ir
ko„rsatadi. Ko„p lab o„zbek qis hloq oilalarida ma‟lum darajada (bolalar tarbiyasi
yuzasidan jamoatchilik yordami mavjudligiga qaramasdan tarbiyaviy kuchlarning
bir butunligiga erishilmagan, o„zaro hamkorlikni qanday tashkil etish mumkinligi
haqida ma‟lumot yetarli emas.