Reja. Jismoniy tarbiya vositalarining umumiy tavsifi

Shartsiz tugma reflekslar
 
bola tugilgan birinchi kunlaridan boshlaboq 
namoyon bo’lib, uning jismoniy o’sishiga ijobiy tasir ko’rsatadi. Agar bolani 
qorniga yotqizib qo’yilsa, boshini ko’tarib, atrofga buradi. Bola belanchakda 
qorinda yotsa, boshini orqaga, chalqancha yotsa olidinga o’ng yoniga yotqizilsa 
chapga, chap yoniga yotqizilsa o’nga tashlaydi; oyoq terisiga qo’l tekkizilsa, bola 
emaklashga urinadi, yelika terilariga tegilsa umurtkasini bukadi. SHunday qilib 
shartsiz reflekslar mushaklarni qisqarishiga olib keladi, ulardan bola tugilganning 
birinchi xaftasida qo’l va oyoq mushakarining gipertoniyaligi sabab jismoniy 
mashqlardan foydalanib bo’lmaganda, bola mushaklarni o’stirish va umuman 
murgak a’zolariga ta’sir etish uchun foydalanish mumkin. 
Soglomlashtirish, o’rgatish va tarbiya berish masalalarini to’liq yechishda 
sanab o’tilgan barcha jismoniy tarbiya vositalaridan uygunlashgan xolda 
foydalanish asosiy shartdir. Ko’rsatilgan vazifalarni turli o’sish davrida qo’llanishda 
asosiy va qo’shimcha vositalarni to’g’ri qo’shib olib berilgan taqdirda yanada 
samaradorlikga erishiladi. Masalan, birinchi uch oyda bola xayotida eng zarur 

---

axamiyatga ega narsa ozodalik, tabiatning tabiy kuchlari va shartsiz reflekslar 
omillari. Birinchi yil massaj, sust, sust-jadal, surat mashqlaridan emaklash va 
boshqalar foydalaniladi. Bola yoshi kattalashishi bilan ozodalik, tabiatning tabiy 
kuchlari omillarining axamiyati kamayadi, ammo uyqu va ovqatga xam vaqt 
ajratiladi, ancha murakkab jismoniy mashqlarni qo’llashga sharoit yaratiladi.
3.2. Jismoniy mashqlar tavsifi. 
 
Jismoniy mashqlarning paydo bo’lishi.
Jismoniy mashqlar inson 
qiyinchiliklari yengish uchun oldindan jismoniy tayyorgarlik ko’rish lozimligini 
anglab yetgan davrdan paydo bo’lgan, ov qilish, xar turli mexnat qurollarini yasash 
va boshqalar. Tajriba insonga ovga oldindan tayyorlanish va uning natijasi o’rtasida 
bogliqligi o’rnatishga imkon yaratadi va to’plangan xarakat tajribasini avlodlarga 
berish muximligini anglatdi. Inson ov boshlanguncha tayyogarlik ko’rardi: xayvon 
shaklini rasmi, mo’ljaga to’gri olishga xarakat qilardi. Bunday xarakatlarni ko’plab 
marotaba qaytarish natijasida odamga mo’ljalga bexato urish shakillanar , ko’z bilan 
chamalash, kuch va jismoniy imkoniyatlari taraqqiy etardi. Shunday qilib jismoniy 
mashqlar avvliga ishda qo’llaniladigan xarakatlardan iborat bo’lgan. Keyinchalik 
jismoniy mashqlarning rivoj topishiga xarbiy ishlar, yuklanish va sanat katta ta’sir 
etgan.
Jamiyat va jismoniy tarbiya taraqqiy etishi bilan mexnat xarakatlari va 
jismoniy mashqlar o’rtasidagi yaxshilik yo’qoldi. Bu esa murakkab xarkat 
faoliyatidan ayrim mashqlarni masofaga yugurish, olisga itqitish, uzoqqa sakrash va 
boshkalar ajratib olisha va jismoniy tarbiyalash maqsadida qo’lashga imkon berdi. 
Jismoniy tarbiyaning nazariyasi va amaliyoti taraqqiysi jarayonida ayrim gurux 
mushaklar uchun maxsus mashqlar ishlab chiqildi. Buyumsiz, buyum bilan, buyum 
ustida, gimnastik asboblarda va boshqalar. Xozirgi paytda ko’plab jismoniy 
mashqlar mavjud bo’lib ularning rivoji davom etmoqda.