Reja: I. Umumiy fizika (Molekulyar fizika) fanining predmati, maqsad va vazifalari. Fanning boshqa fanlar bilan aloqasi. Talabalar bilimiga qo‟yiladigan talab. II. Umumiy yuklama va baholash mezoni. III

Jozef Lui Gey-Lyussak (1778-1850).
1802 yil J. Daltondan bexabar xolda 
o‗zgarmas bosimda gaz hajmining bog‗liqligini fransuz fizigi va ximigi Jozef Lui Gey-
Lyussak (1778-1850) tomonidan ochildi, lekin bu kashfiyot nazariy jihatdan J. Dalton 
gaz nazariyasida tushuntirilgani uchun Gey-Lyussak qonuni eksperimental qonun 
sifatida qabul qilindi.
1811 yil italyan fizigi va ximigi Amedeo Avogadro (1776-1856) atom-molekulyar 
nazariyasini rivojlantirib, bir xil temperaturda, bir xil bosimda va teng xajmlrdagi 
gazlardagi molekulalar soni bir xil buladi deb aytdi. Bu son fizikada Avogadro soni 
6,02/1023 mol-1 dan yuritiladi. Avogadro bir xil element molekulasi bir qancha 
atomlardan tarkib topganligini ham aytib o‗tadi, bu bilan u Gey-Lyussakning 
eksperimental qonunini atom-molekulyar nazariyasi bo‗yicha tushuntirilishida yordam 
beradi.
Jon Dalton, Bersellius va boshqalar fanda Avogadroni bu nazariy kashfiyotini ham 
tan olmadilar va natijada ximiyada atomistikaning rivojlanishi 19 asrning 60 yillarigacha 
orqaga surildi. Jerar (1816- 1850) va italyan ximigi Kanpitssыro (1826-1910) lar 
tomonidan Avogadro soni tajribada tasdiqlanganidan so‗ng Avogadroning atom-
molekulyar nazariyasi ximiyada rivojlandi va uni fizikada qullanilib issiqlikning 
molekulyar-kinetik naziriyasining rivojlanishiga olib keldi hamda Klauzius gazlarning 
kinetik nazariyasi formulasini 1857 yili berdi. Demak Joul va boshqa olimlar issiqlik bu 
kinetik energiyaning bir ko‗rinishidir. Energiya ning saqlanish qonuni klassik mexaniqa 
tushunchasidan harakatdagi molekula va atomlar bir-birlariga tortilish va itarish 
kuchlaridan tashkil topgan bu energiyaning saqlanish qonunining bir ko‗rinishidir. 
Demak hulosa qilib aytganda, gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasi klassik 
mexaniqa qonunlariga asaoslangan bo‗lib shu qonuniyat asosidq tushuntirilqr edi.
Jeyms Klark Maksvell (1831-1879).
Jeyms Klark 
Maksvell 13 iyun 1831 yil sayoxatchi ixtirochi Jon Klerk 
oilasida SHotlыndiyada tug‗ildi. U 10 yoshida Edinburg 
akademiyasining o‗rtao‗quv gimnaziyasida o‗qidi, U 5 
yildan so‗ngo‗qishida geometriyaga qiziqib o‗zicha 
geometrik jismlarning modelini chiza boshladi.
Maksvell 1847 yili Edinburg univsrsitstiga o‗qishga 
kirib uning fandagi dunyoqarashi shakllana boshladi va u 
fizikaga qiziqa boshladi. 1850 yili Edinburg qirolligi 
jamiyatidq elastik jismlarning muvozanati temasida doklad 
qildi, hamda elastik materiallar qarshiligi nazariyasini 
yaratdi.
21 sentyabr 1859 yili Buyuk Britaniya Assotsiatsiyasi 
yig‗ilishida J. K. Maksvell «Gazning dinamik nazariyasiga doir tushunchalar» degan 
temada doklad qilib molekula ham birqancha mayda materiyalardan tashkil topgan va 
ularning harakati tabiat qonunlariga bo‗ysunadi deydi. Olimlardan Daniel Bernulli, Joul, 
Jeyms Klerk Maksvell
(1831-1879)

---

7 
Kryonig, Klыuziuslarning gazning bosimi, temperaturasi va zichligi o‗rtasidagi o‗zaro 
qonuniy bog‗likligini o‗rganib, gaz molekulalarining o‗zaro to‗qnashishi natijasida xar 
bir to‗qnashishida zarrachalarning tezligini o‗zgarishi uning o‗rtacha to‗qnashashlari 
soniga bog‗liqligini isbotlaydi. Maksvell gaz qonunlarid molekullarning bir xil 
temperaturada gaz molekulalari erkin to‗qnashadi va xar bir gaz zarrachalarining 
massasi molekulalari tezligi kvadratiga teskari proporsional ekanligini isbot etadi.
Umuman Maksvellning gaz molekulalarining elastik sharsimon deb tushuntirishi 
Nyuton mexaniqasi qonunlari orqali tushuntirishda osongina keltirib chiqaradi.