Reja: I. Umumiy fizika (Molekulyar fizika) fanining predmati, maqsad va vazifalari. Fanning boshqa fanlar bilan aloqasi. Talabalar bilimiga qo‟yiladigan talab. II. Umumiy yuklama va baholash mezoni. III

 
Elektron ta‟lim resurslari: 
1. www. tdpu. uz 
2. www. pedagog. uz 
3. www. Ziyonet. uz 
4. www. edu. uz 
5. tdpu-INTRANET. Ped 
IV.
Molekulyar fizika bo‘limining qisqacha tarixi.
XVII asr o‗rtalarida fransuz olimi Gessendi Demokrit qarashlariga qaytadi va 
shunday moddalar borki ularni yanada bo‗laklarga bo‗lish mumkin emas, har bir 
moddaning o‗zining atomlari bor deya ta‘kidlaydi. 
XIX asr oxirlarida ingliz olimi Dalton atom va molekulalar to‗g‗risidagi 
tasavvurlardan foydalanib, tajribadan ma‘lum bo‗lgan formulani keltirib chiqarish 
mumkin ekanligini ko‗rsatdi. Shu bilan u moddaning molekulyar tuzilishini ilmiy 

---

5 
asoslab berdi. Shundan so‗ng ko‗pchilik olimlar tomonidan atom va molekulalarning 
mavjudligi tan olindi. 
XX asr boshlarida modda molekulalarining o‗lchamlari, massalari va harakat 
tezliklari o‗lchandi, hamda ayrim modda atomlarining qanday joylanishi aniqlandi. Bir 
so‗z bilan aytganda 
modda tuzilishining kinetik-nazariyasi
ni
yaratish tugallandi. 
Energiyaning saqlanish va aylanish qonuni yangi kashfiyotlarninng ochilishiga 
sabab bo‗ldi. SHulardan biri issiqlikning mexaniq nazariyasining yaratilishidan iborat 
bo‗ldi. Fizika va ximiya fanlarida atom-molekulyar gipotezaning yaratilishi fanni butun 
o‗rganish tarixiy davri bilan bog‗liqdir. Issiqlikning mexaniq va dinamik nazariyasining 
yaratilishi XVIII asrda M. V. Lomonosov tomonidan asoslangan bo‗lsada, moddaning 
atom-molekulyar tuzilishi moddaning fizikaviy va ximiyaviy hussusiyatlariga 
asoslangandir, va buni Levkippadan Demokrit davriga qadar o‗rganilgan edi. 
Moddaning ximiyaviy tarkibining o‗zgarishi sakrash orqali bo‗ladi, deb fransuz fizigi 
Prust (1754-1826) aytgan edi.
Modda tarkibining doimiyligini va uning sakrashsimon o‗zgarishini va bu 
o‗zgarishlarda mayda zarralarning o‗zgarmasligini, bu zarralar O‗zaro bir-birlari bilan 
ta‘sirlashgani holda murakkab birlashmalar hosil qilishini to‗liq asoslab bergan 
olimlardan biri ingliz ximigi Jon Dalton edi. Jon Dalton 6 sentyabr 1766 yilda qishloq 
to‗qimachisi oilasida tug‗ilgan. U ham vatandoshi Faradey kabi o‗zi mustaqil bilim oladi 
va 15 yoshida Kandela shag‗ridagi maktablaridan birida matematikadan dars bera 
boshlaydi. 1793 yili Manchester kollejida fizika va matematikadan dars bera boshlaydi. 
Sotsialist-xayolparast Robert Ouen uni Manchester falsafiy adabiyot jamiyatiga a‘zo 
qilib oladi. 1800 yili J. Dalton shu jamiyatning ilmiy kotibi va 1817 yilda uning raisi 
bo‗ldi. J.Dalton 1844 yili Manchesterda vafot etgan.
J. Dalton ximiyaga atom og‗irligi tushunchasini kiritdi va ximiyaviy elementning 
belgilanishini taklif qildi. Lekin fanda boshlangan yangiliklar ko‗p olimlar tomonidan 
bir-biridan bexabar holda ochiladi. Masalan o‗sha davrda moddaning atom og‗irligini 
nemis olimi I.Rixter (1762-1807) tomonidan ixtiro qilingan edi.
 
Jon Dalton 
(1766-1844) 
Jozef Lui Gey-Lyussak 
(1778-1850) 
Amadeo Avogadro 
(1776-1856) 

---

6