Reja: I. Umumiy fizika (Molekulyar fizika) fanining predmati, maqsad va vazifalari. Fanning boshqa fanlar bilan aloqasi. Talabalar bilimiga qo‟yiladigan talab. II. Umumiy yuklama va baholash mezoni. III

V.
To„qnashuv jarayoni absalyut elastik tarzda kechadi;
Bir-biri bilan to‗qnashuvchi ikki molekulani xuddi bilyard toshlari kabi shar shaklidagi 
absalyut qattiq jismlar deb hisoblanadi (1.4-rasm). Chunki, molekulalar to‗qnashganda 
energiya va impulsning saqlanish qonuni to‗la bajariladi. Masalan, idish devoriga 
urilgan molekula xuddi shunday tezlik bilan undan sapchiydi.
Shuni ham eslatib o‗tish kerakki, ancha katta 
temperaturalarda harakatlanayotgan molekulalar to‗qnashishi 
noelastik bo‗lib, energiyaning bir qismi atomni uyg‗onishiga sarf 
bo‗ladi. Lekin, bu hodisa ancha yuqori temperaturalarda sodir 
bo‗lib, u haqda atom va kvant fizikasida tanishiladi. Shunday 
qilib, molekulyar kinetik nazariyaga asosan, atom va 
molekulalar o‗zaro va idish devorlariga absalyut elastik 
to‗qnashadi.
 
1.4-rasm 
Itarishish kuchlari molekulalarning idish devorlari va bir-biri bilan o‗zaro 
to‗qnashishida namoyon bo‗ladi. Biz keyinchalik molekulalar o‗zaro to‗qnashishda 
o‗zini gazning kiyomviy tarkibiga bog‗liq bo‗lgan
d
diametrli absolyut elastik sharlar 
kabi tutishini ko‗rib o‗tamiz. Molekulaning bu effektiv diametri molekulalar orasida 
itarishish kuchlari mavjudligidan dalolat beradi. Agar bu kuchlar bo‗lmaganda edi, 

---

14 
molekulalar hohlagancha kichik masofalargacha yaqinlashishlari mumkin bo‗lardi. 
Xaqiqatda ma‘lum bo‗ldiki, turli gazlar molekulalarining effektiv diametrlari 10
-10
m
tartibidagi kattalik ekan.