Режа: Хронология – вақт тўғрисидаги фан. Тарихий ва астрономик хронология

10. «Юнон, маликий, хитой ва уйғур эралари»и орасидаги фарқ тўғрисида батафсил маълумот берилган асар муаллифи қайси жавобда тўғри берилган?
А. Улуғбек
В. Умар Хайём
С. Беруний
Д. Наршахий


11. Қачон Бирлашган Миллатлар Ташкилотида янада мукаммал ва барча халқлар учун ягона бўлган янги календарни яратиш масаласи муҳокама қилинган?
А. 1954-1956 йилларда
В. 1945-1950 йилларда
С. 1950-1953 йилларда
Д. 1952-1956 йилларда


2-мавзу: Вақтнинг дастлабки ўлчов бирликлари


Режа:
1. Ҳафта ва унинг турлари.
2. Сутка ва унинг дастлабки шакллари.
3. Соат тушунчаси. Дастлабки соатлар.

Вақтнинг энг муҳим хусусиятларидан бири унинг бир томонлама, яъни олға, келажак томонга юришидир. Математиклар таъбири билан айтганда, манфий вақт йўқ ва бўлиши мумкин ҳам эмас. Вақтни ўлчаш учун соат, дақиқа, секунд, сутка, ҳафта, ой ва йил бирликлари қабул қилинган. олинган ва бутун дунё мамлакатларида бир хил қабул қилинган. Аниқ вақтнинг асосий манбаи-астрономик кузатишлардир. Улар махсус асбоблар ёрамида юлдузларни кузатиб, аниқ вақтни (секунднинг мингдан бир улушлари аниқлигида) топадилар.

Ҳафта ва унинг турлари. Вақт – табиатдаги бирор даврий ҳодисага, Ернинг ўз ўқи атрофида айланиш даврига нисбатан ҳисобланадиган ўлчов бирлигидир. Ўрта аср солномачиси Беда Достопочтенний, «йилнинг узунлигини – табиат, ойнинг узунлигини – анъаналар, ҳафтанинг-узунлигини ҳокимият белгилайди»,-деб ёзган эди. Вақтнинг сунъий бирлиги бўлган ҳафталар, қадимда уч, беш ва етти кундан иборат бўлган. Бобил ва Шумер матнларида етти кунлик ҳафта мавжудлиги ҳақида маълумотлар берилган. Етти кунлик ҳафта вақт ўлчови сифатида Шарқда Бобилда ишлатилган. Римда ҳам дастлаб саккиз кунлик ҳафта бўлиб, унга А ҳарфидан Н ҳарфигача бўлган номлар берилган. Римда император Август даврида (эрамиздан аввалги 63-эрамизнинг 14) етти кунлик ҳафта кенг тарқалган. Етти кунлик ҳафта яҳудийлардан мисрликларга, улардан римликларга ва сўнгра Ғарбий Европага тарқалган. Бобилликлар еттини «қутлуғ сон» деб ҳисоблашганлар. Бу сиғиниш ўша даврда маълум бўлган бешта сайёра «планета» ёки «дайдиб юрувчилар» ва улар қаторига қўшиб ҳисобланган Ой ва Қуёш билан боғлиқ бўлган. Улар Ер атрофида етти сайёра – Ой, Меркурий, Венера, Қуёш, Марс, Юпитер ва Сатурн айланди, деб ҳисоблаганлар. Ҳафталарга сайёраларнинг номи берилган. Бу номларни римликлардан сўнгра, Ғарбий Европа халқлари ҳам қўллашган. Лотинча французча ва инглизчада уларнинг кўринишларини қуйидаги жадвалда кўриш мумкин.