Reja: Fermentlar haqidagi ta’limot va uning rivojlanish tarixi

Fermentlar ta’sirining qaytuvchanligi.

Tirik organizmda oʻtadigan kimyoviy oʻzgarishlar qaytar jarayonlardir. Shuning uchun fermentlar ham qaytar reaksiyalarning borishini ikki yoʻnalishda, ya’ni reaksiyani oʻng va chap tomonga tezlashtirish xususiyatlariga egadirlar. Fermentativ jarayonlarning yoʻnalishi reaksiyaga kirishayotgan moddalarning va reaksiyalarning oxirgi mahsulotlari konsentratsiyasi bilan belgilanadi. Bundan Shu xulosaga kelinadikim, tirik organizmdagi sun’iy jarayonlar va hujayralarda moddalarning parchalanish jarayonlari fermentlar ta’sirining qaytuvchanli­gi hisobiga amalga oshiriladi.

Bitta ferment reaksiyaning muhit Sharoitiga qarab moddalarning sintezlanishini yoki ularning parchalanishini tezlashtirishi mumkin. Fermentlarda bunday xususiyat bor ekanligini birinchi marotaba 1988 yilda rus olimi prof: A.Ya.Danilevskiy oqsil moddalarning sintezlanishi va ularning tarkibiy qismlarga parchalanish jarayonlarini oʻrganish sohasidagi ilmiy kashfiyotlarida tajriba yoʻli bilan aniqdab bergan edi. Keyinchalik esa I.P.Pavlov, A.I.Oparin va boshqa olimlarning ilmiy kashfiyotlarida ham fermentlarning bu xususiyatlari izohlab berilgan.

Fermentlarda mavjud boʻlgan bu xususiyatlarni bir qancha misollarda koʻrsatish mumkin. Masalan, lipaza fermenti muhitda suvning miqdori koʻp boʻlganda yogʻlarni glitserin va yogʻ kislotalariga parchalaydi, suv kam boʻlganda esa aksincha gliserin va yogʻ kislotalaridan yogʻlarning sintezlanishini katalizlaydi. Maltaza fer­menti esa umuman maltozaning oddiy Shakarga qadar, ya’ni monosaxarid geksozalarga qadar parchalanishini katalizlaydi, lekin glyukozaning konsentrik eritmasida esa Shu ferment disaxarid maltozaning sintezlanishini katalizlaydi.