Reja: Axborot xavfsizligi va axborotni muhofaza qilish Axborotlarni texnik himoyalash Axborotlarni dasturiy himoyalash Axborotlarni kriptografik himoyalash usullari Axborot xavfsizligi va axborotni muhofaza qilish Axborot xavfsizligi

 
2. Dasturlarni o‘zgartirishlardan himoyalash va butunlikning nazorati 
KTdan foydalanish bosqichlarida tizimdagi axborotlarning butunligi va ulardan 
foydalanish huquqi quyidagilar orqali ta’minlanadi: 
–KTda mavjud axborotlarning butunligi; 
–KTning rad etishga barqarorligini oshirish; 
–tizimning qayta yuklanishi va "osilib qolishi"ni bartaraf etish; 
–axborot zaxiralarini yaratish; 
–qat’iy belgilangan dasturlar majmuidan foydalanish; 
–texnik xizmat ko‘rsatish va kam-ko‘stini to‘ldirish jarayonlarining o‘ziga xos 
tartibiga rioya qilish; 
–antivirus tadbirlari kompleksini o‘tkazish. 
Axborotning butunligi va foydalanishga qulayligi apparat vositalar zaxirasini 
yaratish, foydalanuvchilarning xato harakatlarini blokirovka qilish, kompyuter 
tizimlarining ishonchli elementlaridan va barqaror ishlovchi tizimlardan foydalanish 
yo‘li bilan amalga oshiriladi. Tizim elementlarini qasddan ortiqcha ishlatish 
tahdidlari bartaraf etiladi. Buning uchun bajariladigan dasturlarga buyurtmalarni 
kelib tushish intensivligini o‘lchash mexanizmlaridan va bunday buyurtmalarni 
berishni cheklash yoki blokirovka qilish mexanizmlaridan foydalaniladi. Bunday 
hollarda ma’lumotlarni uzatish yoki dasturlarni bajartirishga bo‘lgan buyurtmalar 
oqimining birdaniga keskin oshib ketishini aniqlash imkoni ham oldindan nazarda 
tutilgan bo‘lishi kerak.
KTda axborotlarning butunligi va foydalanishga qulayligini ta’minlashning 
asosiy shartlaridan biri ularning zaxiralarini hosil qilishdan iborat. Axborotlar 
zaxirasini yaratish strategiyasi axborotning muhimligini, KTning uzluksiz ishlashiga 
bo‘lgan talablarni, ma’lumotlarni tiklashdagi qiyinchiliklarni hisobga olgan holda 
tanlanadi.
Himoyalangan KTda faqatgina ruxsat etilgan dasturiy ta’minotdan 
foydalanilishi lozim. Foydalanishiga rasman ruxsat etilgan dasturlarning ro‘yxati, 
ularning butunligini nazorat qilishning usullari va davriyligi KTni ekspluatatsiya 
qilinishidan oldin aniqlanishi kerak.
Dasturlar butunligini nazorat qilishning sodda usullaridan biri nazorat 

---

yig‘indilari usuli hisoblanadi. Nazorat yig‘indisi ma’lumotlar blokining oxiriga 
yoziladigan bitlar ketma-ketligi. Nazoratdagi faylga kiritilgan o‘zgartirishni, nazorat 
yig‘indini tuzatib qo‘yish bilan, berkitishni istisno qilish maqsadida nazorat 
yig‘indini shifrlangan holda saqlash yoki nazorat yig‘indini hisoblashning maxfiy 
algoritmidan foydalanish zarur.
Axborot butunligini nazorat qilishning ko‘proq maqbul bo‘lgan metodlarida bir 
xesh-funktsiyadan foydalanish hisoblanadi. Xesh-funksiyaning qiymatini uning 
kalitini bilmasdan turib qalbakilashtirib bo‘lmaydi, shu sababli xeshlash kalitini 
shifrlangan ko‘rinishda yoki jinoyatchining "qo‘li yetmaydigan" joydagi xotirada 
saqlash kerak.
Axborot xavfsizligini ta’minlashning dasturiy va apparat-dasturiy vositalardan 
foydalanishga qo‘yiladigan asosiy talablar. Xavfsizlik modelini to‘g‘ri tanlash OT 
mutaxassislarinigina emas, xavfsizlik bo‘yicha mutaxassislarning asosiy vazifasi 
hisoblanadi. Hozirda mavjud standartlar modellarning majburiy ro‘yxatini faqat ikki 
model, ya’ni foydanish huquqini boshqarishning