Mavzu: kirish

Abu Is'hoq Istaxriy (850—934) — tarixchi va geograf bo'lib, Hindiston, Arab va G'arb mamlakatlari haqida ma'lumotlar bergan. U O'rta Osiyo xalqlari haqida ham alohida to'xtab o'tgan.

Marko Polo (1254— 1324) — genuyalik sayyoh va yozuvchi bo'lib, «Marko Polo kitobi» asarida Old Osiyo, O'rta Osiyo va Xitoydagi xalqlarning urf-odatlari, madaniyati, san'ati, jumladan, badiiy ijodlari haqida ham ayrim ma'lumotlarni bergan.

Rui Gonzales Klavixo (1412- yil vafot etgan) — kastiliyalik sayyoh bo'lib, 1403-1406- yillar davomida Samarqandda bo'lgan. U Amir Temur va temuriylarga doir ko'plab ma'lu¬motlarni Yevropaga tarqalishiga imkon yaratdi. Klavixo temuriylar davri adabiyoti va san'ati haqidagi ko'plab ma'lu¬motlarni ham to'plagan.

-10-
Arab sayyohi Ibn Battuta O'rta Osiyo xalqlarining geo- grafiyasi, tarixi, etnografiyasiga oid ko'p qimmatli ma'lu¬motlarni yozib qoldirgan. U XIV asrning birinchi yarmidagi O'rta Osiyoga xos bo'lgan madaniy, siyosiy va ijtimoiy hayotning yorqin va realistik manzaralarini tasvirlagan.

Bu mashhur sayyoh o'zining 28 yillik sayohatlari davomi¬da dunyoning ko'p mamlakatlarini o'z ko'zi bilan ko'rdi. Xususan, Shimoliy va G'arbiy Afrika, Arabiston yarim oroli, Hindiston, Ispaniya, Turkiya, Eron, Sharqiy Yevropa, Xitoy va O'rta Osiyoda bo'lgan.

Ibn Battutaning asari ayni paytda tarixiy-adabiy yod- gorlik hamdir. Sayyoh olim O'rta Osiyoning eng og'ir damla- ridan biri mo'g'ul istilosi asoratlarini o'z ko'zi bilan ko'rgan.

Ibn Battutaning to'liq ismi Shamsiddin Abu Abdulloh Muhammad ibn Ibrohim ibn Yusuf al-Lavat it-Tanjiydir. U O'rta Osiyoga kelgan paytda, XIV asrning birinchi yarmida bu yerda uch mo'g'ul xonligi bor edi. Shimoli-g'arbda Oltin ()'rda xonligi bo'lib, uning poytaxti Saroy-Berka edi. U yerda O'zbekxon (1312—1340) hukmronlik qilardi. Janubi-g'arbda Xulaguxon davlati bo'lib, Movarounnahr — Chig'atoy ulusiga qarardi.

Ibn Battuta O'rta Osiyoning ko'plab shaharlari, xususan, Xorazm, Urganch, Samarqand, Buxoro haqida nodir ma'lu¬motlarni yozib qoldirgan. Jumladan, u dunyoda xorazmliklar singari oliyjanob, mehmondo'st xalqni uchratmadim, deydi. Yoki Saroydan Xorazmgacha uni kuzatib borgan savdogar Ali ibn Mansur kiyim-kechak uchun 10 dinordan sarflab boradi. Ammo ibn Battutaga 8 dinorga oldim, deydi. Sayyoh buni tasodifan boshqa bir hamsuhbatdan bilib qoladi va hayratga tushadi. Asarda bunday urf-odatlar haqida anchagina qaydlar bor.

Ibn Battutaning «0'rta Osiyo bo'ylab sayohat» kitobida Chingizxon lashkarlarining insoniyat boshiga keltirgan falokatlari ham juda yorqin va ishonarli ko'rsatib berilgan. Bu asar yoshlarni vatanga muhabbat ruhida tarbiyalaydi.

Najmiddin Kubro, Sayfiddin Boxarziy, Abu Abdulloh al-Buxoriy singari Sharqning buyuk mutafakkirlari haqida ham sayyoh olim ajoyib ma'lumotlarni qoldirgan.

Ibn Battuta qoldirgan tarixiy-adabiy meros o'sha davr voqealarining haqqoniy manzarasini tiklashda bebaho manbadir