Referat mavzulari ro’yxati

Erituvchilar-
bo‘yoqchilik tarkiblarini ishbop qovushqoqlikka keltirish uchun 
ishlatiladigan suyuqliklardir. Bundan tashqari ulardan suvsiz tarkiblar uchun 
ishlatilgan cho‘tkalar, idishlar, asboblar va mexanizmlarni yuvib tozalash uchun 
foydalaniladi. Yelimli emulsion bo‘yoqlar uchun suv erituvchi vazifasini o‘taydi. 
Tarkib uchun ishlatiladigan erituvchilarning uchuvchanligi lok-bo‘yoqlarning qurish 
muddatiga tasir qiladi. Erituvchining uchuvchanligini aniqlash uchun undan suzgich 
qog‘ozga ikk-uch tomchi tomiziladi va uning bug‘lanishi ksilol yoki etil efirning 
bug‘lanishi bilan taqqoslanadi. Bug‘lanish vaqti suzgichdagi nam dog‘ yo‘qolguncha 
o‘tgan vaqt bo‘yicha sekundlar bilan aniqlanadi.
Temir surugi
(A va B 
markali); 
qizg‘ish jigar-
rang rangli
5,0 
20 
Yorug‘lik tasiriga 
chidamli, 
zangbardoshlik 
xususiyati yaxshi 
Moyli, 
emulsiyal
i, emalli 
va elimli 
tarkiblar 
uchun 
A-markadagisi moyli 
va emalli bo‘yoqlar 
uchun 4 B-
markadagi-si esa 
elimli tarkiblar uchun
Tabiiy 
mumiyo; 
qizg‘ish-jigar-
rang rangli 
 
4,5 
30÷
35 
Yorug‘lik va ishqorlar 
tasiriga chidamli. 
Metalda zanglash xo-
sil qiladi.
Hamma 
tarkiblar 
uchun
Tashqi va ichki 
bo‘yoq ishlari uchun 
(metaldan tashqari) 

---

107 
Suniy mumiyo; 
och-qizil rangli
4,5÷
5,0 
15÷
20 
–II– 
–II– 
 
–II– 
Qizil mars; 
qizil rangli
4,5÷
5,0 
10÷
20 
Yorug‘lik va ishqorlar 
ta’siriga chidamli, 
yaxshi bo‘yash xu-
susiyatiga ega 
Xamma 
tarkiblar 
uchun
Tashqi va ichki 
bo‘yoq ishlari uchun
Qizil kron;
och qizil rangli
6,0 
24,0 
Yorug‘lik va ishqorlar 
tasiriga chidamli, 
zaxarli
Xamma 
tarkiblar 
uchun
Tashqi bo‘yash ishlari 
uchun
Oxra;
och sariq,, och 
ji-garrang 
rangli
 
3÷3,
5 
65÷
115 
Mustahkam va 
chidamli
Xamma 
tarkiblar 
uchun
Tashqi va ichki 
bo‘yoq ishlari uchun
Natural siena; 
sariq jigarrang 
rangli
3÷3,
5 
 
__ 
Yorug‘lik va ishqorlar 
ta’siriga chidamli
Xamma 
tarkiblar 
uchun
Tashqi va ichki 
bo‘yoq ishlari uchun
Temir oksidli 
sariq pigment; 
sariq rangli
 
__ 
 
25 
Mustahkam va 
chidamli
Moyli 
emallar 
va 
nitroemal
lar uchun
Tashqi va ichki 
bo‘yoq ishlari uchun
23 
Qo‘rg‘oshin 
kroni; 
sariq to‘q sariq 
rangli
 
6,2 
40÷
60 
Ishqorlar tasiriga 
chidamsiz, yorug‘lik 
tasirida rangi 
ko‘karadi. 
Zangbardoshliligi 
yuqori, zaxarli
Moyli, 
emalli, 
emulsiyal
i va elimli 
tarkiblar 
uchun
Ichki va tashqi bo‘yoq 
ishlari uchun (ishlati-
lishi cheklangan)
Rux kroni; sariq 
limonli rangli
 
3,4 
120 
Yorug‘lik va ish-
qorlar tasiriga 
chidamsiz
Moyli, 
emalli 
elimli 
tarkiblar 
uchun
Ichki va tashqi bo‘yoq 
ishlari uchun
Sariq mars; sariq 
rangli
1,3÷
1,4 
 
70 
Yorug‘lik va ish-
qorlar tasiriga 
chidamli
Xamma 
tarkiblar 
uchun
Yuqori sifatli bo‘yoq 
ishlari uchun
3 markali 
pigment; sariq 
rangli
1,4÷
1,6 
 
80 
Yorug‘lik, ishqorlar 
va tashqi muhit 
tasiriga chidamli. 
Portlovchi va zaharli. 
Xamma 
tarkiblar 
uchun
Ichki va tashqi 
yuzalarni bo‘yash 
uchun
Natural umbra; 
jigarrang rangli.
 
2,8 
 
40 
YOrug‘lik va 
ishqorlar tasiriga o‘ta 
chidamli, 
zangbardoshligi 
yuqori, oliflarning 
Xamma 
tarkiblar 
uchun
Ichki va tashqi 
bo‘yash ishlari uchun

---

108 
quriishini tezlatadi.
Pishirilgan sie-
na; qo‘ng‘ir 
rangli
 
__ 
 
__ 
Yorug‘lik va ish-
qorlar tasi-riga 
chidamli
Xamma 
tarkiblar 
uchun
 
–II– 
Jigarrang mars; 
jigarrang rangli 
 
2,2÷
2,4 
 
40 
Yorug‘lik va 
chidamsiz, ishqor 
ta’siriga chidamli
–II– 
 
–
II–
 
 
Ma’ruza №14 
Mavzu . Bo‘yoqlarning xom ashyosi. Bo‘yoqlarning ishlatilishi.
Reja: 
1.
Umumiy ma’lumotlar. 
2.
Bo‘yovchi tarkiblarning asosiy tashkil qiluvchilari 
3. Polimerli bo‘yoq va tarkiblar. 
4. Loklar va emal bo‘yoqlar. 
5. Oliflar va moyli bo‘yoqlar 
6. Tabiiy Yelim va anorganik bog‘lovchi moddalar asosidagi bo‘yovchi tarkiblar
 
Umumiy ma’lumotlar 
 
Lok va bo‘yoq ashyolar deb qurilish buyumlari, qurilmalari yoki ularning 
qismlarining yuzalariga suyuq holatda yupqa qatlam holda surtiladigan va qurigandan 
keyin parda bo‘lib qoplab turadigan tarkiblarga aytiladi. Lok va bo‘yoq ashyolarga: 
1)
xomaki suvoq va surtiladigan qorishmalar; 
2)
buyoqlar 
3)
buyoqlarni tayyorlash uchun kerakli bog‘lovchi modda va pigmentlar; 
4)
loklar; 
5)
loklar va buyoqlarni erituvchi va suyultiruvchilar; 
6)
plastiklovchi, qotiruvchi va boshqa maxsus qo‘shimchalar kiradi. 
Lok-bo‘yoq ashyolarni asosan binolarning fasad yuzalarini me’moriy pardozlashda 
qo‘llaydilar, ular xonalarga chiroyli ko‘rinish berib, kerak bo‘lgan sanitariya va 
gigiena sharoitlarini barpo qiladilar. Ba’zan lok-buyok ashyolari konstruksiyalar 
ashyolarini atrof muhit ta’sirlari natijasida buzilishlaridan himoya qilishga 108rga 
yordam ko‘rsatadi. 
Bo‘yovchi tarkiblarning asosiy tashkil qiluvchilari 
Bog‘lovchi moddalar
Bo‘yovchi tarkiblarda bog‘lovchi modda sifatida quyidagilar ishlatiladi: polimer–
polimer bo‘yoqlar, loklar, emallarda; kauchuklar-kauchukli bo‘yoqlarda; sellyulozalar 
hosilalari-nitrloklarda; oliflar-moyli bo‘yoqlarda; yelimlar (hayvon va kazein 
yelimlari)-yelimli bo‘yoqlarda; anorganik bog‘lovchi moddalar-sementli, ohakli, 
silikatli bo‘yoqlar. Bo‘yoq tarkibini tayyorlash uchun foydalaniladigan bog‘lovchilar 
shartli ravishda quyidagi asosiy guruhlarga ajratilgan: moyli.suvli tarkiblar uchun , 
hamda emulsiyalar.

---

109 
Bog‘lovchi modda bo‘yoq tarkibining asosiy tashkil qiluvchisi bo‘lib bo‘yoqning 
quyuq-suyuqligini, hosil bo‘ladigan pardaning mustahkamligini, qattiqlik va uzoqqa 
chidovchanligini belgilaydi. Bundan tashqari bog‘lovchi asos bilan adgeziyasiga qarab 
ham tanlanadi. 
Pigmentlar
Pigmentlar mayin tuyilgan suvda, organik erituvchilarda va bog‘lovchi moddalarda 
erimaydigan, lekin ular bilan yaxshi aralashib bo‘yovchi tarkib hosil qiladigan rangli 
kukundir.
Bo‘yoqlarning faqatgina rangi emas, balki ulardan hosil qilingan qoplamalarning 
uzoq muddatga chidamligi ham pigmentlarga bog‘liq. Tarkibiga ko‘ra pigmentlar 
mineral va organik guruhlarga bo‘linadi, mineral pigmentlar esa o‘z navbatida tabiiy 
va sun’iy bo‘ladi. 
Organik pigmentlarga pardozchilik qurumi, grafit va yuqori bo‘yash xususiyatiga 
ega bo‘lgan organik bo‘yovchi moddalar- yorug‘chidamli sariq va to‘qsariq, qizil va 
ko‘k pigmentlar kiradi. 
Tabiiy pigmentlarga bo‘r, ohak, mo‘miyo, temir surik, kinovar, sun’iy 
pigmentlarga esa xom ashyoga kimyoviy yo‘l bilan qayta ishlov berib olinadigan oq 
bo‘yoq, krona, ultramarin, pardozchilik lazuri va boshqalar kiradi. 
Oq pigmentlar
. Oq pigmentlarga belila, bo‘r, ohak, alyuminiy upasi kiradi. 
Titanli belila
-ikki oksidli titan (TiO
2
) kukuni. Uning qoplovchanlik qobiliyati 
Yuqori, yorug‘likka va atmosfera ta’siriga chidamli, ishlash uchun qulay va kishi 
organizmiga zararli ta’sir qilmaydi. Titanli belila 109rgan, yog’och, suvoqlarni 
bo‘yashda ishlatiladigan moyli, emalli va boshqa tashqi va ichki bo‘yoqlar 
tayyorlashda ishlatiladi. 
Rux belilasi
asosan ZnO dan iborat bo‘lib yorug‘chidamli va zararsizdir. Lekin, 
qo‘rg‘oshinli oq bo‘yoqday ishqorlar ta’siriga yetarli chidamlikka ega emas.Litoponli 
belila cho‘ktirilgan 109rgani SO
4 
lardan iborat bo‘lib, yorug‘lik ta’sirida sarg‘ayadi. 
Shu sababli uni ichki pardozlashda ishlatiladi. 
Qo‘rg‘oshin 
belilasi
-oq 
rangli 
talqon 
bo‘lib, qo‘rg‘oshin karbonatidir-
2RbSO
3
Rb(ON)
2
. Bu pigment zaharli bo‘lganligi uchun qurilishda kam ishlatiladi. 
Oltingugurt birikmalari va gazlar ta’sirida qorayadi. Shuning uchun ultramin bilan 
aralashtirish mumkin emas. Qo‘rg‘oshinli oq bo‘yoq asosidagi bo‘yoqlar 109rgan 
qurilmalarni zanglashdan saqlashda, hamda 109rganic inshoatlarni tashqi qismidagi 
buyumlarni ranglashda ishlatiladi. 
Alyuminiy pigmentining zarralari yapaloq bo‘lib, uning moyli bo‘yog‘I 109rgan 
konstruksiyalarni korroziyadan himoyalash maqsadida ishlatiladi, hosil bo‘lgan yupqa 
qatlam suvga chidamli, ultrabinafsha nurlarini o‘tkazmaydi va uzoqqa chidamlidir. 
Bo‘r oq pigment va rangli pigmentlarni oqartirishda to‘ldiruvchi sifatida ishlatiladi. 
Havoyi ohak, asosan, binolarning fasadini oqlashda ishlatiladi. 
Sariq pigmentlarga
oxra va kronalar kiradi. Rux kronasi (rux xromati) asosan, 
109rgan qoplamalarni antikorrozion bo‘yashda ishlatiladi, qo‘rg‘oshin kronalar xromat 
va sulfat qo‘rg‘oshindan iborat bo‘lib, inson salomatligiga zararli. Shu sababli, bu 
pigment bilan ishlayotganda texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilish kerak. 
Oxralar temir gidroksidi va tuproq qo‘shimchasidan iborat. Uning rangi och 
sariqdan to oltinranggacha bo‘lishi mumkin. Jigarrang pigmentlar guruhiga umbra va 
boshqa temir surigi va mumiyodan olinadigan aralashma pigmentlar kiradi. Umbra 
mayin tuyilgan tuproq bo‘lib, Fe
2
O
3
, MnO
2
va boshqa qo‘shimchalar bilan bo‘yalgan 
hisoblanadi. 

---

110 
Yashil pigmentlarga 
xrom oksidi, yashil sink va boshqa aralash pingmentlar kiradi. 
Xrom oksidi ishqorlar, kislotalar va yuqori haroratlarga chidamlidir, yashil-ko‘k 
rangni olish uchun xrom oksidi tarkibiga ultramarin solinadi. Yashil sink kronalar, 
pardozlash lazuri va to‘diruvchi (bariy sulfati) aralashtirib olinadi. Bu pigment 
ishqorlar ta’siriga chidamlidir. 
Ko‘k pigmentlarga
110rganic110y110e va pardozlash lazuri kiradi. 
Ultramarin-nihoyatda mayin mayda qilib tuyilgan ko‘k rangli talqon bo‘lib, kaolin 
bilan soda va oltingugurt (yoki ko‘mir va trepeldan) pishirib olinadi. 
Ultramarin kislotalar ta’siriga chidamsiz, ammo yorug‘lik va ishqor ta’sirida 
aynimaydi va buzilmaydi. Buyoqchilik sanoatida ultramarinning rangi asta o‘zgarib 
boradigan besh turda ishlab chiqariladi: UXK, US, UM-1, UM-2, UM-3. 
Lazur-ranglash kuchi juda yuqori bo‘lgan yorug‘lik ta’siriga chidamli, ko‘k rangli 
sun’iy pigment, u alohida yoki talqonsimon to‘ldirgichlar bilan aralashtiririb 
chiqariladi. Sof lazur yorug‘likka juda chidamli, ko‘k rangli pigment, u alohida yoki 
talqonsimon to‘ldirgichlar bilan aralashtirib chiqariladi. Sof lazur yorug‘likka juda 
chidamli, ammo uni rux va titan belilasi bilan aralashtirilsa, rangi sezilarli ravishda 
ayniydi. Lazur juda tatimli bo‘lgani uchun, uning bir chimdimi ham oq pigmentlarni 
bo‘yay oladi. Lazurning kimyoviy tarkibi Fe
4
[Fe(CH)
6
]
3
. 
Eng arzon va qurilishda ko‘p tarqalgan 
qizil pigmentlarga
tabiiy va sun’iy 
mo‘miyo, temir va qo‘rg‘oshin surigi, redoksayd kiradi. Temir surigi och qizil rangli 
temir oksidi kukunidan iborat. 
Mo‘miyo – temir oksidi sarg‘ishdan qizil ranggacha bo‘lgan gil tuproqli 
pigmentlardir. (Fe
2
O
3
,FeO). Gil tuproq qizdirilib sun’iy mo‘miyo olinadi. Mo‘miyo 
yuqori berkituvchanlik qobiliyatiga ega, shu bilan birga, u yorug‘lik va atmosfera 
ta’sirlariga chidamli. 
Qora va kul rang
pigmentlarga marganets peroksidi mayin tuyilgan, grafit, qurum 
ishlatiladi. 
Pigmentlarning asosiy xossalariga mayinlik darajasi, qoplash 110rgan‘yash 
qobiliyati, yog‘talabchanligi, yorug‘ chidamligi, atmosfera ta’siriga chidamliligi va 
boshqalar kiradi.