Rеaktsiyaga kirgan moddalarning massasi rеaktsiya natijasida xosil bo’lgan moddalarning massasiga xamma vaqt tеng

Eng ko'p uchraydigan holat -bu kimyoviy ifloslanish.

Odatda zavod va fabrikalar hamda dalalardan oqib tushadigan suvlar tarkibida zararli kimyoviy moddalar bo'ladi. Qonun va nazorat idoralari fabrika va zavodlardan oqova suvlarni tozalab borishni talab qiladi. Buning uchun maxsus tozalash inshootlari o'rnatilgan bo'lishi kerak. Biroq hatto tozalangan oqova suvlar ma'lum miqdorda ifloslangan bo'ladi. Laboratoriyalar doim ifloslantiruvchi moddalar bor yoki yo'qligini tekshirib boradi.Aksariyat hollarda ifloslanish ko'zga ko'rin maydi, chunki ifloslantiruvchi moddalar suvda erigan holda bo'ladi. Suvda zaharli og'ir metall konsentratsiyasi (kadmiy, simob, qo'rg'oshin, xrom) oshgani, dalalardan yuvib tushirilgan pestitsidlar, nitratlar va fosfatlar, neft mahsulotlari, ustki faol moddalar, dori vositalari va gormonlar aniqlangan bo'lishi mumkin. 

Keyingi o'zgarishlar shamol, to'lqin va ob-havo ta'sirida yuz beradi. Odatda dog' shamol kuchi bilan yo'nalishini o'zgartiradi va sekin-sekin kichikroq dog'larga bo'linib boraveradi. Dovul va po'rtanalar plyon ka erish j arayonini tezlashtiradi.
Neft oqib ketgan paytlarda baliqlar, sudraluvchilar, hayvon va o'simliklar birdaniga katta miqdorda nobud bo'lmaydi. Biroq o'rta va uzoq istiqbolda neft quyilishi ta'siri juda og'ir. U qirg'oq bo'yi hududlarda, suv tubi va sathida yashaydigan organizmlarga ayniqsa qattiq ta'sir qiladi. -
Neftni yig'ishda maxsus uchlik (nasadka) kiygizilgan so'rib olgichlardan foydalaniladi. Ular suv sathidan neftni yig'ib olish imkonini beradi. Egiluvchan suzuvchi yenglari esa neftni qaytaradi.
16. Tabiiy suvlarning kimyoviy komponentlari
0.A . Alekin sinflanishiga ko‘ra tabiiy suvlarning kimyoviy kompo­ nentlari quyidagi guaihlarga bo‘linadi:
Bosh ionlar. Tabiiy suvlar tarkibida 70 dan ortiq kimyoviy element aniqlangan boiib, bosh ionlarning chuchuk suvlardagi miqdori umumiy tuzlar miqdoridan 90-95% ni tashkil qiladi.
Bosh anionlarga tabiiy suvlarda eng ko‘p uchraydigan — И CO ,
S 0 42 , Cl", CO 2 , H Si03“ anioniari, bosh kationlarga esa — Na+, Ca2+, Mg2+, K+, Fe2+ kationlari kiradi. Tabiiy suvlarda doimo Ca2+ va Mg2+ kationlari mavjud boclib, ular suvning umumiy qattiqligini belgilaydi.
Bu kationlar suvga asosan tarkibida ohak, dolomit, gips, murakkab alumosilikatlar bor bo‘lgan jinslarni erishi natijasida kelib tushadi. Kalsiy va magniy kationlari sanitar-gigiyenik jihatdan zararsiz bo‘lsada, lekin, qattiq suvlardan maishiy-xo‘jalik va sanoat ehtiyojlari uchun foydalanishda bir qator qiyinchilaklar paydo bo‘ladi.
Suvdagi erigan gazlar. Tabiiy suvlarda asosan kislorod, karbonat angidridi va vodorod sulfid gazlari erigan holatda bo‘ladi. Kislorod suvga atmosfera havosidan erishi natijasida kelib tushadi hamda suvdagi yashil o‘simliklaming fotosintez jaryonlarida ajralib chiqadi. Suvda organik birikmalarning miqdori ko‘payib ketsa, kislorodning miqdori kamayadi. Kuchli oksidlantiruvchi modda sifatida kislorod metallarning korroziyasiga olib keladi.
Karbonat angidridi suvga atmosferadan erishi natijasida hamda tirik organizmlarning nafas olish jarayonlarida ajralib chiqadi. Suvdagi karbonat angidridining miqdori suvning karbonatli mu-vozanatiga ta’sir etadi. Karbonatli muvozanat buzilib ketsa, suvning kislotaliligi yoki ishqoriyliligi oshib ketishi mumkin. Bunday suvlar metall va betonlarni eritishi yoki karbonatli cho‘kmalarni hosil qilishi mumkin.
Vodorod sulfid gazi faqat kislorodsiz muhitda paydo bo‘ladi. H2S suvga badbo'y hid beradi hamda metallar korroziyasiga olib kelishi mumkin. Ichimlik suvni tarkibida H2S gazi bo'lmasligi kerak.
Biogen moddalar. Bu moddalarga suvdagi tirik organizmlarning hayot faoliyati uchun kerakli bo‘lgan moddalar kiradi. Biogen mod­ dalaming asosiylari —azot birikmalaridir. Azotning organik birikmalariga oqsil moddalar kiradi. Azotning noorganik birikmalari asosan ammiakli azot — N H 4+, nitrit- N H 2~ va nitratlar — NH, dan tashkil topgan
17. Sayyoramiz kelajagi, insoniyatning taqdiri hozirgi davrda ko‘p jihatdan ekologik muammolar yechimiga bog'liq bo‘lib qoldi. Ekologik muammo keyingi o‘n yilliklar davomida yana keskinlashib ketdi. Havoning ifloslanishi, ichimlik suvning o ‘ta taqchilligi, ona zaminning zaharlanishi, ekish va hosil olish mumkin bo'lgan unumdor yerlarning, yer osti va yer usti boyliklarining, o'simliklarning va hayvonlar nodir turlarining kamayib borayotganligi hamda atmosfera haroratining sezilarli darajada oshib borayotganligidan insoniyat behad azob chekmoqda. XX asr tugab XXI asming dastlabki kunlarida, asrlar tutash kelgan pallada butun insoniyat, mamlakatimiz aholisi juda katta ekologik xavfga duch keldi. Ekologik muammolar qachonlardir milliy va mintaqaviy muammolardan chiqib butun insoniyatning muammosiga aylangan. Ekologik muammoni hal etish barcha xalqlarning manfaatlariga mosdir. Sivilizatsiyaning hozirgi kuni va kelajagi ko‘p jihatdan ekologik muammoning hal qilinishiga bog'liqdir. Hozir sayyoramizda quyidagi global ekologik muammolar o'z yechimini kutmoqda: O'zbekiston Respublikasi dunyodagi barcha mamlakatlar, jumladan Markaziy Osiyo mintaqasidagi davlatlar bilan hamkorlik va hamjihatlikda tabiatni, atrof muhitni himoya qilish, tabiiy zahiralardan oqilona foydalanish masalalariga katta e’tibor va ahamiyat berib kelinmoqda. Buning natijasi oiaroq, atrof-muhitni muhofaza qilishni ' ta’minlashga qaratilgan qonun hujjatlari Respublikamizda ko'plab qabul qilingi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 50-moddasida belgilab qo'yilganidek «Fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo'lishga majburlar». Insoniyatning kelajakdagi taqdiri hozirgi davrda mavjud ekologik muammolarni qanday hal qilishga, ekologik muammolardan aholini, tabiatni qanday muhofaza qilishga bog'liq bo'lib qoldi. Bunday deyilishida juda katta ma’no, tarixiy zaruriyat, obyektiv ehtiyoj bor. Chunki ekologik muammo zamirida alohidaxalqlar, millatlar va mintaqalamigina emas, balki butuninsoniyatning kelajak taqdiri yotibdi. Boshqacha aytganda tabiatnimuhofaza qilish inson va tabiatning o'zaro munosabatlaridamuvozanatga erishish asrimizning eng dolzarb muammolaridanhisoblanadi. «Ekologik xavfsizlik» kishilik jamiyatining buguni vaertasi uchun dolzarbligi juda zarurligi bois eng muhim muammolarjumlasiga kiradi. Ekologiya hozirgi zamonning keng miqyosdagikeskin ijtimoiy muammolaridan biridir.Uzoq yillar davomida eski ma’muriy buyruqbozlik tizimisharoitida Markaziy Osiyo mintaqasidagi ekologik muammolaigae’tibor berilmadi. Tabiatni muhofaza qilish tadbirlariga arzimasdarajada kam mablag' ajratilardi. Bu mablag' tabiatga yetkazilgan zararni also qoplamasdi. Sobiq ittifoq zamonida atrof-muhit va atmosfera havosining ifloslanishi, toza ichimlik suvi yetishmasligi tashvishli hoi ekani haqida bilib, bilmaslikga olindi. Qonunlar rasmiyat uchun qabul qilinadiyu, ammo ular hayotga joriy etilmadi. Sho‘ro tuzumi davrida inson tabiatni o'z irodasiga bo‘ysundirishi lozim degan soxta aqida uzoq yillar ustuvorlik qildi. Natijada barcha hududlarda ekologik muvozanat qo‘pol ravishda buzildi. Mintaqamizda, shuningdek, 0 ‘zbekiston Respublikasida ham tashvishlanarli ekologik vaziyatlar yuzaga keldi. Tabiatga va uning ne’matlariga is’temolchilik, ochofatchilik, bugun kechagidan ko'proq boylik undirib olish, yerning sillasini quritish nuqtai nazarda munosabatda bo'lindi. Yer va yer osti boyliklaridan jan i tabiiy manbaalardan g‘alamislarcha foydalanish yer, suv havoning zaharlanishi va ifloslanishiga befarq qarash, kelajakni o'ylamay ish yuritish bilan bog‘liq bir qator ekologik muammolami keng ma’noda totalitar tuzum davridagi biryoqlamalikning oqibati, u keltirib chiqargan fojea deb qarash mumkin 0 ‘zbekiston Respublikasiga sobiq ittifoqdan, eski mustabid tuzumdan, aytib o'tganimizdek paxta yakka hokimligi va boy mineral xom ashyo resurslaridan nazoratsiz, ayovsiz foydalanish asosiga qurilgan iqtisodiyot og‘ir meros bo‘lib qoldi. Respublikamizga xom ashyo yetishtirib beradigan chekka o‘lka sifatida qaraldi.
18. Atomlararo yoki molekulalararo oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari:
O2+S→ SO2
3 Cu + 8 HNO3 → 3 Cu(NO3)2 + 4 H2O + 2 NO 
MnO2 + 4HCl → MnCl2 + Cl2 + 2H2O
Bu reaksiya tenglamalarida oksidlovchi moddalar birinchi holatda yozilgan, ikkinchi moddalar esa qaytaruvchilardir. Bunday reaksiyalarda elektron almashinish jarayoni ikkita modda (atom, molekula) orasida sodir bo’ladi.
Oksidlovchining oksidlanish darajasi pasayadi, qaytaruvchiniki esa ortadi.
2. Ichki molekular oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari. Bunday reaksi­yalarda yagona modda tarkibida ham oksidlovchi, ham qaytaruvchi modda bo’lib, reaksiya shu zarrachalar orasida sodir bo’ladi. Masalan: