Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Groupon 
kompaniyasi dunyo bo’ylab 
20 dan ortiq yangi bozorlarni o’zlashtirib oldi. 
Alando.de
deb nomlangan 
eBay
ning kloni esa 1999 yilda 
eBay
ga $54 miilonga sotildi. Turli xil mamlakatlarda 
yaratilgan klonlarni sotib olish biznesning boshqa davlatlarga expansiysi 
strategiyalaridan biri bo’lib qolishi ham mumkin, chunki muvaffaqiyatli klon 
yaratish va uni yirik korporatsiyalarga sotish katta foyda keltiradi.
Raqobat va koopertsyia orasidagi tanlov masalasini 
eBay
va 
Amazon 
misolida ko’rib chiqishga harakat qilamiz (
Stoun B. The everything Store. Djeff 
Bezos va Amazon erasi. M: Azbuka Biznesa, 2014
). 1994 yilda Djeff Bezos oldin 
kitoblar, so’ngra esa 
B2B
va 
B2C
bozorlarida mahsulot va xizmatlarning keng 
assortimentini taklif etadigan 
Amazon
internet kompaniyasiga asos soldi hamda bu 
kompaniya tez sur’atlar bilan rivojlana boshladi. 1998-99 yillarda esa uning juda 
havfli raqobatchisi bo‘lgan 
eBay 
kompaniyasi rahbariyati bilan yuqori darajadagi 

---

468 
uchrashuv uyushtirildi va bu uchrashuvda ularning birgalikda ish olib 
borishlarining turli variantlari muhokama qilindi. Muhokamalar natijasida shunga 
kelishildiki,
Amazon
saytida 
eBay
ga tegishli bo’lgan ilovalar joylashtiriladi, 
eBay
saytida ham 
Amazon
ga tegishli ommabop kitoblar bo’yicha ilovalar 
joylashtiriladi. Natijada ikki tomon mutasaddilari ham raqobatlashish o’rniga 
o’zaro ancha foydali bo’lgan kelishuvga erisha oldilar.
Hozirgi davrda Internetda yangi va ommabop raqamli tovarlar hamda
hizmatlar yaratishning quyidagi asosiy strategiyalari mavjud: 
Printsipial yangiliklar, mahsulotlar va hizmatlar yaratish
– bu juda ham 
tavakkalchiligi eng katta bo‘lgan strategiyadir, ammo u muvaffaqiyatli o’lgan 
taqdirda eng katta foyda ham keltiradi. Bunday yangi tovar yoki hizmatni 
yaratuvchialar iste’molchilarni ham ulardan foydalanishga o’rgatishlari kerak 
bo’ladi. Agarda iste’molchilar bu mahsulotlardan foydalanishda biror bir manfaat 
topsalargina, ularni keyinchalik ham ishlata beradilar.
Yangi mahsulot yoki hizmatlar liniyasini yaratish
– misol sifatida eski