Raqamli iqtisodiyotga asoslangan jamiyatning muammolarini xal qilish uchun raqamli platformalar

internet¹⁰ -bu qandaydir vazifalarni bajara oladigon tarmoqlarning to’plamihisoblanadi. Bu turli xil ta’lim,tibbiyot,biznes ba boshqa sohalarning kompiyuterlar serverlari orqali o’zaro aloqani mustahkamlash uchun ishlab chiqilgan¹¹ tarmoqlarning ketma ketligidir. Oddiy odam foydalanadigon dastlabki qatordan boshlangan bu ish , hozirgi kunda butun boshli global tarmoqqa aylandi. Bu tarmoq dunyoni o’ziga qamrab oldi. Hozirda undan foydalanishni hohlagan harbir inson buning uddasidan chiqa oladi. Inter standart tizim hisoblanib, u o’z faoliyatida o’zini o’zi boshqarish strategiyasiga amal qiladi. Shu paytgacha uni faoliyatini boshqaradigon yagona tashkilot yo’q. internet imkoniyatlari barcha imkoniyatlari haqida bu yerda yozmayman barcha imkoniyatlar haqida tohtalish juda qiyin va kurs ishi mavzusidan chetlashishiga to’g’ri keladi shu sababdan asosiy ma’lumotlarga to’xtalishga harakat qilaman. Demak boshladik : uyingizdan chiqmay turib internet orqali bankdagi pullaringizni boshqarish ,uyingizda o’tirib dunyoning istalgan yeridagi kompaniyalarda ish faoliyatingizni olib borishingiz, shaxsi biznesingizni yo’lga qo’yishingiz mumkin. Dunyo bo’ylab do’konlarga buyurtma berish, telegram,facebook va instagram kabi turli xil ijtimoiy tarmoqlarda o’z hayot tarzingizni do’stlaringizbilan bo’lishni, dunyoning istalgan nuqtasidan turib electron pochta orqali tanishlaringizga xabarlarni tezkor yo’llash va mashxur insonlar haqida ko’plab ma’lumotlarni osongina topishingizga xizmat qiladi. Aslini olganda bu tarmoqning imkoniyatlari cheksiz bo’lib, bu esa sizga raqamli dunyo bo’ylab sayohat qilishingizga yordam beradi. Bu imkoniyatlardan foydalanishingiz uchun sizda faqatgina kompyutear yoki smartfoningiz va internetga imkoniyati bo’lsa bas. Imkoniyat kengligi insonlarni hohlagan oqimga solollaydi shu sababdan internetdan foydalanish madaniyati bor. Bunday axborot vositalariga asosan yoshlarning juda katta qiziqish bilan qarashi va ulardan keng foydalanishini hisobga oladigan bo’lsak, haqiqatan ham, bu masalaning naqadar ulkan ahamiyatga ega ekanini anglash qiyin emas. (Prezidentimiz Islom Karimovning 2011-yili Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlariga yo’llagan tabrigidan) Axborot mavzusi insoniyat taraqqiyotining barcha bosqichlarida muhim ahamiyat kasb etib, bugungi serqirra va intensiv hayotimiz, globallashuv jarayonlarida esa axborot yanada dolzarb masala bo’lib, endilikda axborotga egalik, zamonaviy tizimlarining shakllanganligi mamlakatning demokratik rivojini sifatlovchi omilga aylandi. Yurtboshimiz rahnamoligida o’tkazilgan tizimli islohotlar, yaratilgan mukammal qonunchilik baza, aloqa va telekommunikatsiya sohasida olib borilgan texnologik modernizatsiya ishlari tufayli mamlakatimizda zamonaviy axborot sohasi barpo etildi.
O’tgan yillar davomida o’sib kelayotgan yosh avlodning ma’naviy yuksalishi, axborotga bo’lgan huquqlarini ro’yobga chiqarish, axborot erkinligini ta’minlash maqsadida zarur texnologik sharoitlar va huquqiy kafolatlar yaratildi. Har kimning fikrlash va so’z erkinligi, o’zi istagan axborotni izlashi, olishi, uni tarqatish borasidagi konstitutsiyaviy normalar milliy qonunlarimizda rivojlantirildi. Shuningdek, xalqaro axborot tarmoqlari va Internet jahon axborot tarmog`idan erkin foydalanish uchun sharoit yaratilishini e’tirof etuvchi normalar qonunlarimizda o’z aksini topdi. Xususan, bugungi kunda axborot sohasida ommaviy axborot vositalari, shundan televideniya, Internet-kafelar, Internet provayder, davlat axborot resurslari, "ZiyoNET" yoshlar axborot portali va axborot-kutubxona muassasalari faoliyat yuritmoqda. Internetdan foydalanuvchilarning soni esa to’qqiz milliondan ortiq ketdi. Bularning barchasi fuqarolarimiz, xususan, yoshlarimizning axborot sohasidagi konstitutsiyaviy huquqining ifodasidir. Global axborot makoniga real ko’z bilan qaraydigan bo’lsak, hozirda keng jamoatchilikni xavotir va tashvishga solib kelayotgan muammolardan biri, shubhasiz, axborot makonida nosog`lom manfaatlar, ziddiyat va qarama-qarshiliklar ta’siridagi agressiv axborotlarning (o’z joniga qasd qilishning oson yo’llarini targ`ib qiluvchi 9 ming, erotik mazmunga ega 4 mingdan ziyod saytlar, kompyuter o’yinlari zo’ravonlik va yovuzlik, o’ta jangari ruhdagi (beshafqat urushlar, o’ldirishlar, otishmalar, portlatishlar va hokazo) Internet saytlar mavjudligi), milliy axborot makonimizga kirib kelishidir. Axborotlar tezkor Internet orqali qabul qilinar ekan, uning aksariyat foydalanuvchilari yoshlar hisoblanadi. Ularning ko`pchiligi odnoklassniki.ru, facebook.com, mail.ru, twitter.com, Vkontakte.ru kabi ijtimoiy saytlarning doimiy foydalanuvchilari sanaladi. Tan olish kerakki, O’zbekistondagi jami saytlarda ro’yxatdan o’tganlar jamlansa ham yuqoridagi miqdorga yetmaydi. Ushbu raqamlar milliy saytlarimizni yoshlar uchun jozibador, mazmunli, saviyali, qiziqarli, o’ziga tortuvchi qilib yaratish masalasiga jiddiy e’tibor qilishga undaydi. Milliy saytlarimiz oldinda yurmasada, boshqa chet el saytlardagi kabi "o’ziga jalb qilish" doirasini kengaytirsa, yoshlarimiz milliy saytlarga birinchi bo’lib murojaat qilishi mumkin bo’ladi. Axborot sohasi liberallashayotgan bir paytda, uzoq-yaqin mamlakatlardagi turli xil siyosiy, mafkuraviy va boshqa kuchlar (120 ga yaqin davlat axborot xurujlarini uyushtirish ustida ish olib bormoqda) o’zlarining g`arazli manfaatlari yo’lida ommaviy kommunikatsiya vositalaridan foydalanib, axborot erkinligini suiiste’mol qilib, o’sib kelayotgan yosh avlodga axborot tahdidlarini ko’rsatish orqali, hali ongi va hayotiy qarashlari shakllanib ulgurmagan yoshlarni chalg`itish, ularning ongi va qalbini egallash yo’lidagi intilishlarini kuchaytirayotgani sir emas. Nosog`lom axborot oqimlaridan yoshlarni himoyalashga oid dunyoda qator huquqiy mexanizmlar yaratilgan. Jumladan, xalqaro amaliyotda "Kiber jinoyatlar to’g`risida" Konvensiya, "Voyaga yetmaganlar uchun xavfsiz Internet va onlayn resurslarni joriy qilish to’g`risida" Yevropa Ittifoqi Parlamenti Assambleyasining tavsiyalari, "Bola huquqlari to’g`risida" BMT Konvensiyasini, "Yoshlarni himoyalash to’g`risida" Germaniya, "Voyaga yetmaganlarni ommaviy axborotning salbiy ta’siridan himoyalash to’g`risida" gi, Litva "Bolalarni sog`ligi va rivojlanishiga ziyon yetkazuvchi axborotdan himoyalash to’g`risida" gi Rossiya qonunlarini tilga olishimiz mumkin.
Milliy qonunchiligimizda ham yoshlarni nosog`lom axborotlardan himoyalashning mexanizmlari mavjud. Xususan, "O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to’g`risida"gi Qonunda "O’zbekiston Respublikasida yoshlar orasida odob-axloqni buzishga, shu jumladan, zo’ravonlikni, hayosizlikni va shafqatsizlikni tashviqot qilishga qaratilgan har qanday xatti-harakatlar man etilishi", "Bola huquqlarining kafolatlari to’g`risida"gi Qonunda "Pornografiya, shafqatsizlik va zo’ravonlikni namoyish etuvchi, inson qadr-qimmatini tahqirlovchi, bolalarga zararli ta’sir ko’rsatuvchi va huquqbuzarliklar sodir etilishiga sabab bo’luvchi ommaviy axborot vositalaridan foydalanish, adabiyotlarni tarqatish hamda filmlarni namoyish etish taqiqlanishi" belgilab berilgan.
Axborot asri davrida yoshlarga yopirilib kelayotgan axborotlardan foydalana olishlari, xususan, nosog`lom axborotlardan himoyalana olishlari, kommunikatsiya vositalaridan to’g`ri foydalana bilishlari uchun bilim va tajriba kerak bo’ladi. Aynan mana shu borada ular kattalar, ayniqsa, ota-onalar va pedagoglarning ma’naviy-ruhiy ko’magiga muhtoj. Biz o’sib kelayotgan yosh avlodning media savodxonligi va Internetdan foydalanish madaniyatini yuksaltirishimiz lozim.
Axborot makonining globallashuvi jarayonida yoshlarning ma’naviy-axloqiy tarbiyasini yanada takomillashtirishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqish, buni amalga oshirishda jamiyatimizning keng qatlamlari: davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, fuqarolik jamiyati institutlari, jamoat tashkilotlari, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari, ota-onalar va pedagoglarni keng jalb qilish maqsadga muvofiq.
Darhaqiqat, axborot makonida tahdidlar bor ekan, Milliy axborot makonimizga chegara qo’yib bo’lmaydi. Shunday ekan, yoshlarga sog`lom axborot muhitini yaratib, ular ma’naviy olamining daxlsizligini asrash asosiy vazifalarimizdan biridir. Zero, yoshlar ma’naviyatiga daxldor yumushlarda beparvolikka yo’l qo’yib bo’lmaydi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi professori Abdullajon Begmatov qayd etishicha, ayrim mutaxassislar globallashuvni turli mamlakatlar iqtisodi, madaniyati, ma’naviyati, odamlari o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir va bog‘liqlikning kuchayishi deb ta’riflaydilar. U fransuz tadqiqotchisi B.Bandining globallashuv jarayoni haqidagi quyidagi fikrlarini keltiradi: Globallashuv – muttasil davom etadigan tarixiy jarayon; Globallashuv – jahonning gomogenlashuvi va universallashuvi jarayoni; Globallashuv – milliy chegaralarning “yuvilib ketish” jarayoni. Bu ta’riflarda keltirilgan globallashuv jahonda yuz berayotgan turli jarayonlar bilan bog‘liqdir. Shu o‘rinda muallif globallashuvning mamlakatlar iqtisodiy siyosati va ma’naviyatiga o‘tkazishi mumkin bo‘lgan ijobiy va salbiy ta’siri haqida so‘z yuritar ekan, Hindistonning mashhur davlat arbobi Mahatma Gandining quyidagi so‘zlarini ta’kidlaydi: “Men uyimning darvoza va eshiklarini doim mahkam berkitib o‘tira olmayman, chunki uyimga toza havo kirib turishi kerak. Shu bilan birga ochilgan eshik va derazalarimdan kirayotgan havo dovul bo‘lib uyimni ag‘dar-to‘ntar qilib tashlashi, o‘zimni esa yiqitib yuborishini ham istamayman”. Globallashuv tarafdorlari globalistlar, deb ataladi. Ular orasida davlat arboblari, siyosatdonlar, sanoatchi va biznesmenlar ko‘proq uchraydi. Globallashuv muxoliflari esa aksilglobalistlar nomini olgan bo‘lib, ular orasida ko‘proq so‘l kuchlar, kasaba uyushmalari va yoshlar tashkilotining vakillari bor. MDH hududida aksilglobalistlar Rossiya Federatsiyasi hududida faol harakat olib bormoqdalar. Bu yerda ular turli anjumanlar, seminarlar o‘tkazish uchun to‘planib turadilar. XX asr o‘rtalarida globallashuvning institutsionallashuvi, ya’ni tashkillashuvi kuchaygandan keyin bu jarayonning o‘zi ham keskin tezlashdi va kuchaydi. Institutsionallashuvning kuchayganini Butunjahon savdo tashkiloti, Xalqaro Valyuta jamg‘armasi, Jahon banki, Yevropa taraqqiyoti va tiklanish banki ulkan tashkilotlarning vujudga kelgani misolida ham ko‘rish mumkin. Tahlil shuni ko‘rsatadiki, globalizm tarafdorlari ham, dushmanlari ham asosiy e’tiborni iqtisodiyot sohasiga qaratishadi. Globallashuvning ma’naviyatga ta’siri va ma’naviy globallashuv masalalari sotsiologiya, falsafa kabi fanlarda o‘z aksini topishi zarur. Binobarin, qandaydir yot g‘oyalar, oqimlar va mafkuralar ma’naviyatimizga vayronkor ta’sir o‘tkazishiga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Chetdan o‘tkaziladigan har qanday mafkuraviy ta’sirga qarshi himoya choralari ko‘rishdan avval qanday ta’sirlar ijobiy ma’no kasb etadi-yu, qaysilari ortiqcha ekanligini aniqlab olish zarur. O‘rta Osiyo xalqlari madaniyati va ma’naviyati ham Sharq va G‘arbni tutashtirgan karvon yo‘llarida joylashgani sababli ham Sharq, ham G‘arb madaniyatidan bahramand bo‘lgan. Muhimi shundaki, xalqimiz G‘arb va Sharq ma’naviyatidan bahramand bo‘lib ularning ijobiy tomonlarini o‘zlashtiribgina qolmay, ularga ijodiy yondashib yangi cho‘qqilarga ko‘tarildi. Bu fikrning tasdig‘ini ma’naviyatning tarkibiy qismlari bo‘lgan ilmiy bilimlar, diniy e’tiqod, san’at durdonalari misolida ham ko‘rish mumkin. Ayrim mutaxassislar globallashuvni aniq voqeliklarga tayangan holda izohlaydilar. Undan kelib chiqadigan xulosalarni izohlash mumkin:
1. G‘oyalar va madaniyat sohasidagi globallashuv. Yagona axborot makonida ilg‘or va insonparvar g‘oyalar o‘zaro yaqinlashib boraveradi. Madaniyat sohasida ham umumbashariy g‘oyalar globallashib borayotgani kuzatilmoqda. Bu borada O‘zbekiston dunyo taraqqiyotiga xizmat qilayotgan hamda milliy madaniyatimizga mos keladigan madaniy boyliklarga alohida e’tibor bilan qaraydi. Ya’ni, turli rivojlangan davlatlar bilan madaniy aloqalarini muttasil rivojlantirib boraveradi.
2. Axborot va kommunikatsiya sohasidagi globallashuv. Dunyo allaqachon yagona axborot makoniga aylangan. Buning qator ijobiy jihatlari borligini inkor etmagan holda ayrim salbiy jihatlaridan ham ko‘z yumib bo‘lmaydi. Ya’ni, jamiyat xavfsizligi va barqarorligiga tahdid soluvchi misli ko‘rilmagan yangi-yangi xavflar paydo bo‘lmoqda. Ko‘pincha ayrim axborot vositalari uyushgan jinoyatchilar, terrorchilar qo‘lida juda xavfli qurolga aylanib qolmoqda. “Buning tasdig‘ini yon-atrofimizda, dunyoning turli mintaqa va hududlarida yuz berayotgan voqealar, ayrim siyosiy kuchlarning soxta g‘oya va mafkuralarni oldinga surish orqali o‘zlari ko‘z tikkan mamlakatlarni ta’sir doirasiga olish va o‘ziga tobe qilish, xalqaro maydonda ikki xil standartlarni ishga solib, kerak bo‘lsa, kuch ishlatib, uzoqni ko‘zlagan strategik maqsadlarini zo‘ravonlik bilan amalga oshirishga qaratilgan urinishlari misolida kuzatish mumkin,– deb yozadi Prezident Islom Karimov.– Takror-takror aytishga to‘g‘ri keladi – bunday kuchlar o‘z maqsadlariga yetish uchun shunday makkor usul va zamonaviy axborot texnologiyalarini ishlatmoqdaki, ularning tazyiqlariga dosh berish, bunday xurujlarning niqobi va sir-asrorini ochib tashlash, asl niyatlarini anglash – bu o‘ta og‘ir va mushkul vazifa bo‘lib, uni ado etish har kimning ham qo‘lidan kelmaydi”. Axborot sohasidagi globallashuv jarayonida eng muhimi, ana shunday axborot xurujlariga qarshi avvalo yoshlarda yetarli darajada mafkuraviy immunitetni oshirib borish faqat ijobiy samara berishi mumkin.
3. Iqtisodiy globallashuv. Texnologiyalarning taraqqiy etishi jahon iqtisodiy tizimining yagona kompleks sifatida faoliyat olib borish imkoniyatlarini kengayishi uchun shart-sharoit yaratdi. Bu globallashuvning ham o‘ziga yarasha ijobiy jihati bilan bir qatorda salbiy tomonlari ham yo‘q emas. 2008 yilda butun dunyoni tashvishga solgan jahon moliyaviy inqirozi deyarli biror mamlakatni chetlab o‘tmadi.
Glababallashuv,harhil saidlar va yolg’on xabarlar oqimiga aralashib salbi voqealar yuzaga kelmaslik uchun O’zbekiston Respublikasi ushbu quyidagi sayit larni tavsiya qiladi: