Rangli va qora

SiO
2
 va Na
2
CO
3
 ning o’zaro ta’siri. 
Na
2
O – SiO
2
sistemasida bir necha natriy silikatlari hosil bo’ladi: 
metasilikat Na
2
O 

SiO
2
(erish harorati 1089
0
S), tetrasilikat Na
2
O 

2SiO
2 
(erish 
harorati 874
0
S) va ortosilikat 800-820
0
S da metasilikat natriy Na
2
O 

SiO
2
hosil 
qilib bir muncha jadalroq boradi. 
SiO
2
+ Na
2
SO
3
= Na
2
O 

SiO
2
+ SO
2
Harorat pastroq bo’lganda (800
0
S) SiO
2

Al
2
O
3
= Na
2
SO
3
bilan 
ta’sirlashuvi natriy silikat hosil qiladi, harorat yuqori bo’lganda-alyumosilikat hosil 
qiladi. 
CaO va Al
2
O
3 
ning o’zaro ta’siri. 
Bu sistemada quyidagi birikmalar bor: CaO 

Al
2
O
3
(erish harorati 1608
0
S), 
5CaO 

Al
2
O
3
(erish harorati 1455
0
S), va 3CaO 

Al
2
O
3
(1720
0
S da eriydi). 
CaO va Al
2
O
3
orasidagi reaksiya 1000-1100
0
S da boshlanadi, quyi haroratda 
CaO va Al
2
O
3
hosil bo’ladi. Undan yuqoriroq haroratda (1250
0
S va undan yuqori) 
alyuminat kalsiy hosil qiladigan tarkib CaO va Al
2
O
3
orasidagi nisbatlik yaqin 
qiladi. 
TiO
2
, Na
2
CO
3
 va CaO ning o’zaro ta’siri. 
Boksitda doim uchraydigan titan dioksidi soda va ohaktosh bilan yuqori 
haroratda ta’sirlanganda Na
2
O 

TiO
2
va SaO 

TiO
2
hosil qiladi. Bunda boksit-
soda-ohaktoshni Na
2
O va SaO bilan ko’machlashda kerakli miqdorda bog’laydi. 
Shixtani tayyorlashda quyida keltirilgan ma’lumotlar asos qilib olinadi.
Na
2
O
3
ning 1 ta molekulasiga 1ta molekula Al
2
O
3
, Na
2
O
3
ning 1 ta molekulasiga 1 
ta molekula Fe
2
O
3
va CaCO 1 ta molekula SiO
2
olinadi. Bunday miqdorda olingan 
shixta glinazemni eriydigan birikmalarga aylanishi va shixtani pechni ichidagi 
holatini yaxshi bo’lishini ta’minlaydi. 
Yaxlit quyindining asosiy tarkibini orasidagi miqdoriy nisbatlik (alyuminat, 
natriy ferrit va kalsiy
 
silikat) ishlatiladigan boksitning asosiy navlaridan hosil 
bo’ladigan tarkibiga qarab quyidagi oraliqda aniqlanadi: 50-60% Na
2
O

Al
2
O
3
; 15-

---

209 
20 % Na
2
O

Fe
2
O
3
va 25-30% 2SaO

SiO
2
. Ko’rib chiqilgan shixta stexiometrik 
to’yingan soda-ohaktoshli shixta deyiladi. 
Glinazem zavodlarida shixtani ko’machlanishi uchun 100-150 m li 
quvursimon aylanuvchi pechlar xizmat qiladi. Pechlar suyuq, gaz va qattiq 
yoqilg’ilar bilan qizdirilishi mumkin. Pechning harorati 20

S dan 1650

S gacha 
o’zgaradi.
Shixta pechlarga 
sharli tegimonlarda
qaytarilgan sodali eritmalar bilan suvli 
yanchish natijasida olingan pulpa (40-42% namlikda) holatida keladi. Olingan 
yaxlit quyindi to’q - kulrang rangdagi 40-50 mm lik ko’rinishiga ega. Natriy 
alyuminatni ajratib olish uchun yaxlit quyindini suv sodali eritma yoki alyuminat 
erish bilan tanlab eritiladi. Natriy alyuminat issiq suvda tezroq va sovuq suvda bir 
muncha sekinroq eriydi. 
Na
2
O

Al
2
O
3
+4H
2
O=2NaAl(OH)
4
Natriy ferrit suv bilan birlashganda gidrolizlanadi, bu holatda o’yuvchi 
ishqor va cho’kmada temir oksidi hosil qiladi: 
Na
2
O

Al
2
O
3
+4H
2
O=2NaAl(OH)
4
Kalsiy alyuminat amalda suvda erimaydi, lekin gidratlanadi. Bunda 
cho’kmada 3 valentli gidroalyuminat va alyuminiy gidrooksid hosil bo’ladi. 
3(CaO

Al
2
O
3
)+12H
2
O=3CaO

Al
2
O
3

6H
2
O+4Al(OH)
3
Durlangan alyuminiy gidroksidi olish uchun alyuminat eritmalarini 
texnologiya bo’yicha karbonizasiyalashga yuboriladi. 
Karbonizasiya jarayonida alyuminat eritmasini SO
2
bilan (odatda tarkibida 
SO
2
bo’lgan yoqilg’i gazlari bilan) ishlov beriladi. Kimyoviy nuqtai nazaardan 
karbonizasiyalash jarayoni 2 bosqichdan iborat: 
1. Birinichi bosqichda eritmadagi o’yuvchi ishqorni neytrallashdan obrat. 
Bunda soda hosil bo’ladi. 
2NaOH+CO
2
=Na
2
CO
3
+H
2
O 
2. Ikkinchi bosqich-alyuminiy gidrooksidini ajratib olish. Bu bosqich 
alyuminat eritmasi kaustik nisbatini tez tushib ketishi va ON
-
ionlarining 
aktivligidan yuzagi keladi. 
NaAl(OH)
4

Al(OH)
3
+NaOH 
Hosil bo’lgan Al(OH)
3
metall holatidagi alyuminiy olish uchun an’anaviy 
sxema bo’yicha ishlov beriladi. Ko’machlash usuli – universaldir va turli usulda 
glinazem ajratib olish uchun qo’llaniladi. Glinazem olish uchun boksitlarning turli 
navlaridan tashqari ko’machlash usuli bilan har xil alyumosilikatlar, nefelinlar va 
loy, hamda elektrostansiyalarda yoqilgan toshko’mir kulini ham qayta ishlash 
mumkin.