Rangli va qora

 
Kriloit – glinazemli eritmalari elektrolizi jarayonida tok va 
energiyaning chiqishiga har xil faktorlarning ta’siri 
 
Har qanday elektrolitik jarayon kabi, kreolit – glinazemli eritmalarning 
elektrolizi ham faradey qonuniga bo’ysunadi. Qonuniga asosan katodda ajralib 
chiqayotgan alyuminiy nazariy jihatidan 0,335 g/(a.ch.) ni tashkil qiladi. Amalda 
ajratib olinayotgan alyuminiyning miqdori tokning bir qismi chiqib ketishi va 

---

211 
ikkilamchi jarayon (alyuminiyning elektrolitda erishi) natijasida yuqoridagi 
kattalikdan har doim kam bo’ladi. 
Alyuminiyni elektrolitik usulda olinishida odatda 
tokning chiqishi
quyidagicha hisoblanadi: 
%
90
,
0
85
,
0
ёки
%
90
85
100
2
1
2
1







q
q
q
q
T
T


bu erda: q
1
– elektr tokining o’lchangan miqdorida amalda olingan 
alyuminiyning miqdori. 
q
2
– Faradey qonuniga asosan xudi o’sha miqdoridagi elektr tokida nazariy 
olingan alyuminiyning miqdori. 
Kriolit – glinazemli eritmalarning elektrolizida energiya bo’yicha chiqish 
muhim rol o’ynaydi: 
100


В
Т
Т
Э
V
V


bu erda: V
T
– sanoat elektrolizi sharoitidagi E.Yu.K. 
V
B
– vannadagi kuchlanishi (4,5 – 5,0 v ga teng). Kriolit glinazemli 
eritmalarning elektrolizida

T
= 0,87 va V
B
=4,7 B dagi o’rtacha soni quyidagicha bo’ladi:

E
= 0,87
7
,
4
6
,
1

100 

30 % 
«Energiya bo’yicha chiqish» termini bilan doimiy tokning 1 kilovat-soatda 
ajratib chiqarayotgan elektr energiyasini odatda alyuminiyning miqdori (grammda) 
bilan o’lchanadi. 
Bu kattalikning yuqori miqdorini quyidagicha topish mumkin: 
210
6
,
1
1000
335
,
0


g/kVt : s 
Sanoat alyuminiy vannalaridagi enegiya bo’yicha chiqishi 61-65 g/kVt. s. 
62
7
,
14
1000
87
,
0
335
,
0



g/kVt. s. 
Bundan ko’rinib turibdiki, Elektrolitik jarayon uchun vannaga berilayotgan 
doimiy tokning 1/3 qismi ishlatiladi.
Kriolit – glinazemli eritmlar elektrolizining miqdoriy natijasi tok va 
energiya bo’yicha chiqishi kattaliklari bilan baholanadi. 
Tok bo’yicha chiqishi bir qator faktorlarga bo’ysunadi, ulardan 
elektrolitning harorati, tokning zichligi, elektrodlar orasidagi masofa, va elektrolit 
tarkibidir. 
Energiya bo’yicha chiqishi tok bo’yicha chiqishiga to’g’ridan - to’g’ri 
bog’liq. Ko’rinib turibdiki, energiya bo’yicha chiqishiga. Xuddi o’sha 
faktorlarning o’zi ta’sir qiladi. 
Kriolit – glinazemli eritmalarning elektroliz jarayonini optimal harorati 
950

S ga teng. Harorat ko’tarilishi bilan ajratib olingan alyuminiyni elektrolit bilan 
o’zaro ta’siri natijasida tok bo’yicha chiqish pasayadi.

---

212 
Tok ning zichligi sezilarli darajada tokning chiqishiga ta’sir o’tkazadi. 
Alyuminiy vannalarida tok zichligining 3 xil turi mavjud: anodli d
a
, katodli d
k
va 
o’rtacha D tok zichligi, o’rtacha D zichlikni quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi. 
к
a
d
d
Д


Katodli tokning zichligi ortishi bilan tok bo’yicha sarf ham ortadi.
Alyuminiy vannalaridagi qutblararo masofa - bu anodning pastki sirti va 
yuqori qismi orasidagi masofa. (l, sm). Hozirgi zamon alyuminiy sanoatida odatda 
anoddagi tok zichligi (0-0,7 a/sm
3
) va qutblararo masofa 3-5 smga teng. Tok 
bo’yicha chiqishning maksimum qiymati kriolit nisbati elektrolitda 2,6-2,8 ga teng.