Rangli va qora

Molibden (Molybdenum) Mo, A = 95,94. 
Molibden yer po'stlog'ining 0,001 
foizini tashkil etadi. Uni 1778- yilda Sheyele topgan. Molibdenning 7 ta tabiiy 
izotopi ma'lum, 11 ta sun'iy izotopi olingan. 
Molibdenning minerallari orasida eng muhimi va eng ko'p uchraydigani 
molibdenit MoS
2
(yaltiroq molibden). Hamdo'stlik mamlakatlarda molibden 
rudalari Rossiya, Qozog'iston va O'zbekistonda uchraydi. Molibden minerallari 
AQSH, Norvegiya va Marokashda ham ko'p. Sof molibden olish uchun MoS
2 
yondirilib, MoO
3
hosil qilinadi: 
2MoS
2
+ 7O
2
= 2MoO
3
+ 4SO
2
Keyin MoO
3
vodorod bilan qaytarilib, Mo olinadi. Alyuminotermiya usuli 
bilan ham molibden olish mumkin. 
Molibden kumushday oq va yaltiroq metall, kukun holidagisi kulrangdir. 
Uning solishtirma og'irligi 10,2 ga teng; t
e
= 2620
0
C, t
qay
=
4700 
0
C. Odatdagi 
haroratda Mo barqaror, lekin 600 
0
C gacha qizdirilganda MoO
3
hosil boiadi, 
Mo xlorid kislotada, suyultirilgan sulfat kislotada va konsentrlangan qaynoq 
sulfat kislotada eriydi. 
Elektr lampochkalarining volfram tolasi molibdendan yasalgan simlarga 
o'rnatiladi. Mo yuqori harorat hosil qilinadigan elektr pechlarida, rentgen nayida va 
radio lampalarida ishlatiladi. Molibdenning eng ko'p miqdori (taxminan 90 foizi) 
korroziyaga va o'tga chidamli elastik po'latlar tayyorlashga ketadi. Buning uchun 
molibden rudasiga temir va koks aralashtirilib, elektr pechlarida qizdiriladi, bunda 
temir bilan molibden qotishmasi — ferromoiibden hosil bo‘ladi, undan esa 
molibdenli po'latlar tayyorlanadi. Bunday po'latlar aviatsiya sanoatida, 
avtomobilsozlikda, tezkesar asboblar, kimyo uskunalari ishlab chiqarishda va 
harbiy texnikada ishlatiladi. 
Mo o'z birikmalarida 2, 3, 4, 5 va 6 valentli boiadi. Eng ahamiyatli va 
barqaror birikmalari 6 valentli Mo birikmalaridir. 
Molibden oksidi — MoO
3
, yuqorida aytilganidek, MoS
2 
yondirilganda yoki 
Mo qizdirilganda hosil boiadi. U oq poroshok bolib, suvda oz eriydi, ammo 
konsentrlangan qaynoq sulfat va xlorid kislotada, shuningdek, ammiakda yaxshi 
eriydi. 
MoO
3
ga muvofiq keladigan kislota molibdat kislota H
2
MoO
4 
dir. H
2
MoO
4
— 
oq kukun bolib, suvda juda oz eriydi. Uning tuzlari molibdatlar deb ataladi. 

---

177 
Molibdatlar rangsizdir. H
2
MoO
4 
da amfoterlik xossalari bor, u ishqorlarda va 
ammiakda erib, molibdatlar hosil qiladi, kislotalarda ham eriydi; kuchsiz kislotada 
eriganda Mo
2
O
7
" tuzlari, kuchli kislotada eriganda esa MoO
2
2+ 
molibdenil tuzlari 
hosil boiadi. Ko'pgina molibdatlar kompleks birikmalar bolib, tarkibi murakkabdir. 
Ulardan ammoniy molibdat (NH
4
)
6
Mo
7
O
24
∙ 4H
2
O analitik kimyoda fosfat ionini 
topish va fosfat miqdorini aniqlash uchun ishlatiladi. Ammoniy molibdatning nitrat 
kislotadagi eritmasi fosfat bilan reaksiyaga kirishganda (NH
4
)
2
PO
4
∙12MoO
3
∙6H
2
O 
tarkibli sariq cho'kma hosil boladi. Mo o'simliklar uchun zarur bolgan 
mikroelementdir. O'simliklarning azot, fosfor va kalsiyni o'zlashtirishida Mo ning 
ahamiyati katta. Masalan, Mo dukkakli o'simliklar va azotobakteriyalar faoliyatini 
oshiradi, ya'ni azotning boglanishiga yordam beradi. Mo o'simliklar orqali hayvon 
organizmiga ham o'tadi, ammo Mo ning ortiqcha miqdoridan o'simliklar ham, 
hayvonlar ham kasallanadi.