Rangli va qora

8.2.VOLFRAM MINERALIARI VA ULARNI BOYITISH
Volfram elementi yer qobig'ida kam tarqalgan element bo'lib, u tabiatda erkin 
holda uchramaydi. Tabiatda volframning 15 ga yaqin mineraliari topilgan. 
Ulardan, asosan, volframit va sheyelit mineraliari amaliy ahamiyatga ega. 
Temir volframati (FeWO
4
) va marganes volframat (MnWO
4
) larning qattiq 
eritma holidagi izomorf aralashmalari volframitlar deyiladi. Har ikkala tuzning 
kristallik panjaralari bir xil tuzilishga ega bo'lganligi uchun marganes atomlari 
kristall panjara tugunlarida bir-biriga almasha oladi. Agarda volframit minerali 
tarkibida marganes volframati 20% dan kam bolsa, mineral ferberit, 80% dan kam 
bo'lsa gyubnerit deb ataladi. Ko'rsatilgan tarkib aralashmasidagi minerallarni 
volframitlar deyiladi. Ularning rangi qora, jigarrang yoki qizil-jigarrang bolishi 
mumkin. Bu minerallarning zichligi 7,1 — 7,9 gr/sm
3
, qattiqligi 5 — 5,5 ni tashkil 
qiladi. Volframit minerallarida WO
3
ning miqdori 76,3 — 76,6% ni tashkil qiladi. 
Mineral magnit xususiyatiga ega. 
Sheyelit toza holdagi kalsiy volframatini (CaW0
4
) tashkil qiladi. Mineral oq-
sariq rangli bolib, zichligi 5,9 — 6,1 gr/sm
3
, qattiqligi 4,5 — 5 ga teng. Sheyelit 
minerali tarkibida qisman povelit (CaMoO
4
) bo'lib, unga ultrabinafsha nur ta'sir 
qilinsa, havo rangda nurlanishi mumkim. Minerakdagi molibdenning miqdori 1% 
dan ko'p bolsa, sariq rangli nurlanish hosil bo'ladi. Sheyelitda magnit xususiyati 
yo'q. 
Volfram minerallari esa quyidagilardan iborat: volfram oxrasi yoki tungstit - 
WO
3
H
2
; 
kuprotungstit 
- 
CuWO
4
∙H
2
O; 
shtolsit 
-PbWO
4
; 
gillagit 
- 
3PbWO
4
∙PbMnO
4
; ferritungstit - Fe
2
O
3
∙WCO
3
∙6H
2
O; tungstenit - WS
2
. 
Volfram rudalarini boyitishdan maqsad, ularning konsent-ratlarini olish bo'lib, 
uning tarkibida 55—60% WO
3
boladi. 
Volfram rudalaridan boyitmalar olishda quyidagi boyitish usullari ishlatiladi: 
gravitatsion, flotatsion, magnitli va elektrostatik separatsiyalash hamda kimyoviy 
boyitish. Gravitatsion boyitish volfram rudalaridan volfram olishning asosiy 
uslubiyatidir. Sheyelit rudalarini bu usul bilan boyitish natijasida volframning 
ajiralishi 70% dan oshmaydi, chunki sheyelit rudalari maydalanish hisobiga 

---

178 
jarayon davomida chiqindiga o'tib ketadi va uning ancha qismi yo'qotiladi. 
Shuning uchun sheyelit rudalarini flotatsiya usuli bilan boyitish yo‘lga qo'yilgan 
bolib, flotatsiya jarayonining boshqaruvchi reagent sifatida — soda, suyuq shisha, 
tanin; kollektor sifatida — olein kislotasi, natriy oleati, suyuq sovun; ko'pik hosil 
qiluvchi sifatida — sosna yogi, terpinol, texnik krezol va boshqa reagentlar 
qo'shiladi. 
Flotatsiya jarayoni ishqorli muhitda pH = 9-I0 da olib boriladi. Ayrim 
hollarda sheyelit rudalarini boyitishda gravitatsiya va flotatsiya usullarini qo'shib 
amalga oshiriladi. 
Boyitish yoli bilan sheyelit rudasi tarkibidagi molibdendan qutilib boimaydi. 
Shuning uchun sheyelit boyitmalari gidrometallurgik usul bilan qayta ishlov 
berilgandan keyin ajratib olinadi. Xuddi shunday, sheyelit boyitmalari tarkibidagi 
boshqa chiqindilar yoki aralashmalar malum miqdorga keltiriladi, so'ng 
gidrometallurgik qayta ishlash yordamida ulardan tozalanadi.