Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

8.4. Alisher Navoiy-qasidanavis
Alisher Navoiy qasida janrida ham ijod etgan ulug’ shoirdir. Bu buyuk so’z san'atkorining «Badoyi' u!-vasat» devonidan o’rin olgan, turkiyda bitilgan mashhur «HiIoIiya» qasidasidan tashqari, fors-tojik tilida ijod qilingan «Sittai zaruriya» («OIti zarurat»-), «Fusuli aitaa* («To’rt fasl») nomli qasidalar turkumi ham mavjud. Nomlari qayd etilgan ikki turkum quyidagi o’n qasidadan tarkib topgan. Shulardan mana bu olti qasida «Sittai zaruriya»ga tegishlidir: «Ruh ul-quds» («Pok ruh», 132 bayt), «Ayn ul-hayot» («Hayot chashmasi», 106 bayt), «Tuhfat ul-afkor» («Fikrlar tuhfasi», 99 bayt), «Qut ul-qulub» («Qalb ozuqasi», 120 bayt), «Minhoj ul-najot» («Qutilish yo'li», 138 bayt), «Nasim ul-xuld» («Jannat shabbodasi», 129 bayt). Quyidagi qasidalar esa «Fusuli arbaa» tarkibidan o’rin olgan: «Saraton» («Yoz» 71 bayt), «Xazon» («Kuz», 33 bayt), «Bahor» («Bahor», 57 bayt), «Day» («Qish» 70 bayt). Bu ikki turkum qasidalarni taniqli olim Hamid Sulaymon

boshlaydi va o’z tab'ining nimalarga qodiriigini ayon qilish niyatida shoh madhiga bag’ishlangan quyidagi javob baytini o’qiydi:

«K-ey, qoshingning rashki aylab xam yangi oy qomatin, lydi ruxsoring qilib nobud bayram ziynatm*. (5. 480). Bu rangin misralarni «eshitgan» Atorud xijolat chekib lol qoladi. Ulug’ shoir bu ulkan ijodiy g’alabadan zavqlanib, uyga qaytganida, sevgilisi ko’kda bayram hilolini ko’rib, xursandchilik qilish uchun kelgan va oshig’ini kutib tuigan ekan. Ulug’ shoir faxriyadan foydalanib o’zi va Atorud bitgan zavqli misralarni qalbida iftixor tuyib sevgilisiga o’qib beradi. Go’zal mahvash esa shoirdan eshitgan baytlari evaziga shirin tabassum hadya qilib qo’yadi va ijodiy musobaqadan chetda qolishni istamagan ma'shuqa oldidagi qalamni olib, bir soat muhlat o’tmay, ulug’ shoirni hayrat-hayajonga soluvchi quyidagi misralami yaratishga muyassarbo’ladi: «K-ey, yuzung zohir qilib bayram sabohi safvalin, Anda qoshing aylabon paydo yangi oy hay'atin» (5. 480). Bunday najib lavhalardan ulug’ shoir «behol-u masru'» bir holatda shoh saroyiga keladi va shu ma'noda boshqa bayt yozish mumkin emasligini da'vo qilib, Atorud, o’zi va mahbubasi bitgan baytlarni o’qiydi. Shoh kulib, o’zining nozik tab'i mahsuli bo’lgan quyidagi badihaning yangi baytini majlis ahliga yetkazadi: