Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

Qiling naql jahd-u jidd aylab bori, Skaodami Iskandariya sori. Tiriklikda ul yer edi ma'manim, lum vaqti ham aylangiz madfanim (11, 526). Ostona, kindik qoni tomgan zamin parchasi -Vatanning boshlanishidir. Odamiyligi bor, zini qadrlay oladigan inson uchun sha gsha mtabar sajdagohdir. Iskandarning vasiyatida ana sha muborak tuyu ustuvor. U-ibrat maktabi. Iskandaming uchinchi vasiyati - falsafiy-mantiqiy teran. Uning zamirida Alisher Navoiyning yurak nidosi ham yashirin. U zamon, zabon, makon nuqtai nazaridan sarhad bilmaydi. Iskandarona-navoiyona bu ibratnoma-pandnoma butun insoniyat avlodiga qaratilganligi, umumbashariyligi bilan ham ahamiyatlidir.
«...Chiqoring bir ilgimni tobutdin, Hamul nav'kira rishta yoqutdin. Kl el solib ul sori hayrat kzi, Ne hayrat ko*zi, balki ibrat kzi: «Bu panjaki, barmoqlari chckti saf, Jahoitni jahon ahlidin urdi kaf. Kafi ichra oldi jahon kishvarin, Bar-u bahming Ia'I ila gavharin. Chu urdi ajal ilgi tabli rahil, Baqo bynia soldi habli rahil. Jahondin shal ilgi misoli borur, Nechukkim, chinor Hgi xoli borur. Angakim, madadkor bo*lg*ay bilik, Jahon shulidin bori chekkay ilik» (11,526-527). Hikmat maqomidagi bu gaplar Iskandarning tilidan aytilayotir. U oddiygina podshoh emas, deyarli butun jahonni z tasarrufiga olgan hukmron. U mol-u dunyosi, dur-u javohirotining son-sanoi, hisob-u kitobinj bilmaydi. Uning diydalari yer-u suv osti-usti ajoyibotlariga tyib-tyib boqdi. Uch yurtning uch sanamini oushiga olib, aysh-

ishrat ham surdi. Tobutdan qlni, ochiq panjalari bilan chiqarib qyish xalqimizda qasam bilan barobardir. Qaysidir jiddiy oizusi ushalmagan insongina bu fano dunyosidan ochiq kz yoxud qo*l bilan armonli ketadi. Ulu shoir bularni biladi. Kitobxon yuragida shunday shubha kechmasin uchun vasiyat sngidagi bayt ilova qilingan. Darvoqe, aytilganlar Iskandarning armoni emas, ttiz uch yilUk umr saboining qaymoidir, U-chaqiriq, u—da'vat, u— ibrat, u—jahongirdan qolgan yodgorlik. Zero, hech bir boylik ma'naviy-ma'rifiy zahiraday bardavom emas. Msher Navoiy «Xamsa»si ana shunday umumbashariy oyalarni badiiy ifoda etganligi bilan qimmatlidir.