Радиотехник тизимлар назарияси асослари

a) Quyosh moddasining energiya chiqaruvchaniigi. Quyosh barcha to- monga Ls =4.1026 J/s quvvat bilan energiya sochmoqda. Har xil yoshdagi geologik topilmalar kimyoviy tarkibini tahlil qilishlarning ko‘rsatishicha, oxirgi 3 milliard yil ichida Quyosh energiyasi quvvati sezilarli darajada o‘zgarmagan. Demak, t = 3 mld. yil davomida Quyosh E = L0 t=3.6 • 1044
J energiya sochgan. Bu energiyani Quyosh massasi (Hp0 = 2 • 1030 kg) ga
bo'lsak, Quyosh moddasining energiya chiqaruvchanlik qobiliyatini topamiz, ya’ni u AE = 1.8 • 1013J/kg. Portlovchi modda eng katta energiya chiqaradi va uning uchun AE = 107 J/kg, ya’ni Quyosh moddasinikidan juda (106 marta) kam. Qanday jarayon Quyoshnikidek AE bera oladi? Faqat termo- yadro jarayoni Quyosh moddasinikidek yuqori energiya chiqaruvchanlikka ega. Haqiqatdan to‘rtta protondan bitta geliy atomi yadrosi hosil bo‘ladi va 3% massa energiya (AEs 4 • 10-12 J) ga aylanadi. Agar yadro reaksiyasi tufayli 1 kg modda butunlay geliy moddaga aylanadi deb olsak, u holda bu termoyadro (proton-proton sikli) reaksiyasi natijasida 1015 J energiya ajralib chiqadi. Bu Quyosh moddasinikidan ellik marta ko‘p. Quyosh moddasining 80 % vodoroddan iboratligini hisobga olsak, uning energiyasi proton-pro- ton sikli natijasida hosil boiadi degan xulosaga kelamiz. Bunday termoyadro reaksiyasi T=15 mln K temperaturada ro‘y berishi va bunday temperatura Quyosh markazida, uning o‘zagida boiishi mumkin. Quyosh markazida temperatura mln lab gradusga etishini fotosferada temperaturani chuqurlik bo‘yicha ortib borishini (AT = 20 K/km) oddiy ekstropolyatsiya qilish y o ii bilan ko‘rsatish mumkin.
b) Quyoshning ichki qatlamlarida modda fizik ko‘rsatkichlarining o‘zgarib borishi. Quyosh statsionar (muqim) yulduz va sferik simmetrik plazma shardir, uning fizik ko‘rsatkichlari (R0, T0, ps , ll)i0, Ls) vaqt bo‘yicha deyarli o‘zgarmaydi. Bunday statsionarlik uning ichida qatlamba- qatlam bajariladi. Quyoshning markazdan ixtiyoriy r masofada joylashgan dr qalinlikdagi sferik qatlam gidrostatik va energetik muvozanatda bo‘ladi: qatlamning ichki va tashqi chegaralaridagi bosim kuchlari ayirmasi dP
f _Gn _{m ,} \
bo‘lib, bu esa qatlamga ta’sir etayotgan tortishish kuchi _ga
K ' )
moduli bo‘yicha teng va qarama-qarshi yo'nalgan.


^Gmr d P lr 'l ^{Gmr
dP = -} _2~ ^p(r)clr yoki _dr ~T- P( r). (1.3).
r r
Bunga gidrostatik m uvozanat tenglam asi deyiladi. Bu yerda,


M r - l P( r )4?r(r ) dr _ Quyoshning r radiusga ega qismining massasi.
0
Quyosh markazidan r masofada joylashgan sferik sirtdan tashqi qatlam tomon sekundiga
30



Lr = l £(r')p (r')4 n (r')2dr' _(1.4) o
■niTgiya chiqadi. Bu yerda, £(r") — Quyosh moddasining energiya chiqa- mvchanligi. Sferik qatlamdan energiyaning o‘tishini quyidagi tenglamani vi'i liish yo‘l bilan topish mumkin:

- y- —£( r) p( r) 4 K r 2 . ( 1. 5)

dr
Yadro reaksiyalari Quyosh o‘zagida, uning markazidan r ^{r = - R a}
u/oqlikkacha bo‘lgan sohada ro‘y beradi, chunki o‘zakdan tashqarida tem- pcratura (T) bunday reaksiyalar uchun yetarli emas.