Радиотехник тизимлар назарияси асослари

C III (7 104K), O VI (1.8 104K), Mg\X (1.8 106K) va vodorod Hx, 104K), spektrol chizig‘i nurida kuzatiladigan sirtmoqsimon tuzilmalar. Ular past temperaturada ko'rinadi va yuqori temperaturada hosil bo‘ladigan uglerod ionlari nurida ko‘rinmaydi.


1.7. Xromosfera va toj qatlamlarini qizdirish mexanizmi
Xromosfera va toj qatlamlari fotosferaga nisbatan yuqori temperaturaga ega. Ular fotosfera singari mayda strukturaga ega. Xromosferada kuzatiladigan spikulalar va tojda kuzatiladigan yoysimon tuzilmalar fotosferadan chiqqan kuchli magnit trubkalar (naychalar) bilan bog‘liq.
Bu magnit naychalar bo‘ylab modda fotosferadan xromosferaga, undan toj qatlamlariga ko‘tariladi va undan qaytib tushadi. Magnit naycha bo‘ylab harakat qilayotgan bu moddaning temperaturasi balandlik bo‘yIab ortib boradi: Xromosferada (spikula) temperatura (1—2) • 104 K, tojda (sirtmoqsimon tuzilmada) 105 K, ya’ni magnit naycha bo‘ylab yuqori ko‘tarilgan sari temperatura ortib boradi. Demak, moddaning temperaturasini ko‘taruvchi mexanizm magnit nay bo‘ylab tarqaladi. Bunday mexanizm magnitogidro- dinamik to‘lqinlar (bo‘ylama va ko‘ndalang) bo‘lishi mumkin. Ular mexanik to ‘lqinlar bo‘lib, dutor tori bo‘ylab tarqaladigan to ‘lqinlar singari magnit maydon kuch chiziqlari bo‘ylab tarqaladi (1.20-rasm). Ularning tezligi V
= H /( u p ) 1/2 vaularni kashf etgan shved olimi sharafiga A l v e n to ‘ 1q i n - 1a r deb ataladi. Ma’lumki, balandlik bo‘ylab zichlik kamayib boradi. Zichlik kamayib borayotgan muhitda tarqalayotgan bu to ‘lqinlar zarb to ‘lqinlarga aylanadi. Bunday zarb to ‘lqinlar tovush to ‘lqinlaridan fargli o‘laroq tez
27


so‘nadi va to ‘lqin harakati energiyasi issiqlik energiyaga aylanadi hamda xromosfera va toj moddasini qizdiradi.
Biz yuqorida ko‘rib o‘tganimizdek, fotosfera qatlamlari konvektiv zonadan chiqayotgan tovush to'lqinlari ta'sirida 5 minutli davr bilan tebranadi (ko‘tarilib pasayib turadi). Bu tebranishlar fotosfera ostida hosil bo‘ladi. Teb- ranishlar hosil qilayotgan to ‘lqinlar tovush to ‘lqinlari bo‘lib, ular fotosferadan o‘zgarmasdan o‘tadi. Xromosferada bunday to ‘lqinlar zarb to‘lqinlariga aylanadi va o‘z energiyasini moddaga beradi. Bir jinsli muhitda (1-uzunlikda) to ‘lqin profilining har bir qismi o‘z tezligi bilan harakat qiladi. To'lqin qirrasining temperaturasi ayrisinikidan katta bo‘lganligi uchun tezroq yuradi. Agar u t atrof-muhitdagi mos keladigan tovush tezligi, V to'lqin tezligi bo'lsa, qirraning tezligi t)t+ t)a va ayriniki t)t= t)a bo‘ladi. Natijada to‘lqin frontining qiyaligi ortadi va qirra ayrini 2t) tezlik bilan l/4 t)t vaqt ichida quvib yetadi. Buning uchun qirra d = h)t/4 t) = Tt)t2/4 t) — yo‘lni bosib o ‘tadi; bu yerda, x =l/t),— to ‘lqin davri. To‘lqinni davri qancha qisqa bo‘lsa, u shuncha qisqa yo‘l o‘tib zarb toiqinga aylanadi. Izotermik atmosferada balandlik bo‘yicha bosim va zichlikning o‘zgarishi p(h)~p0e h/H (H — balandlik shkalasi) qonun bilan ifodalanadi. Agar to iq in energiyasi pt)2/2 sochilmasa va balandlik bo‘yicha o‘zgarmasa toiqin tezligi amplitudasi
t) ~ t)0eh/2Htarzda ortadi. Xromosferaning pastki chegarasida S = 3.0 10_s g/ sm3, t)t~ 6 km/s, H ~ 130 km, issiqlik sigimlari nisbati y ~ 5/3 va bosh- langich tezligi amplitudasi t) ~ 0.6 km /s b oigan to iq in la r t = 10 s
b o ig an d a h = 500 km, p = 30 s boiganda h =800 km balandlikda zarb toiqinlariga aylanadilar. Shunday qilib, qisqa davrli tovush toiqinlari xromos- ferada zarb toiqinlariga aylanadi va uni qizdiradi.
Uzun davrli tovush to iq in la r i _{f M M (} energiyasi xromosfera va toj qatlamlari- _{Y Y Y Y Y} ni qizdirish uchun yetarli emas. Bu qat-
lamlami faqat magnit tabiatga ega boigan
mexanizmlar qizdirishi mumkin. Xro- mosferani qisqa davrli (—10 sek) to- vush toiqinlar qizdirsa, toj qatlamla- rini asosan uzun (5 min) davrli
1.20-rasm. Quyosh atmosferasining ^{toiqinlar qizdiradi.}