Радиотехник тизимлар назарияси асослари

Sokin soha Tutashtimvchi Aktiv soha _c ^Oddiy_h ^Chaqnashdan sirtmog'i sirtmoq sirtmog‘i ^{haqnas keyingi}
sirtmog‘i ^sirtmoqlari
L (20+700) (20+700) (10 _{(5+50)103 (10+100) 103} 103km 103km —100).103km
T, K 1.8.106 (2+3). 106 104+2.5 • 106 ^{# 4 - 107 104+ 4.106
N 1/sm3} 7 • 108 (0.5+5.0) • 109 1012 10“
(2+10)108
23




1.15-rasm. Kalsiy ioni (K) chizig‘i nurida suratga olingan xromosfera qismi. Yorug‘ sohalardagi flokkulalarning kataksimon tuzilmasi (xromosfera to‘ri)ni magnit maydon hosil qiladi. Kataklar supergranulalar deb ataladi, ularni ajratib turuvchi yorug‘ to‘r magnit maydonlarga va spikulalarga mos keladi.


1.16-rasm. Quyoshning sokin sohalaridagi supergranula ustida magnit maydon kuch chiziqlari (yuqorida, ko‘rsatqkichlar bilan belgilangan), spikulalar (o‘rtada, kuch chiziqlariga tirmashib ko‘tarilayotgan modda), gaz oqimlari (pastda, ko‘rsatkichlar bilan belgilangan egri chiziqlar) va temperatura sohalari (gorizontal to'lqinsimon va aylanasimon yo‘g‘on egri chiziq).

24

1.17-rasm. Quyosh to‘la tutilganda olingan toj surati (minimumda): karnaysimon (yuqorida chapda va pastda o‘ngda) va nursimon (Quyoshning magnit maydon kuch chiziqlari) toj tuzilmalari. Qutb taroqlari (yuqorida va pastda) magnit maydon kuch chiziqlari bo‘ylab yo‘nalgan.

Dog‘lar bilan bog‘liq toj sirtmoqlari uzunligi 105 km, yo‘g‘onligi esa I04 km va bunday sirtmoq ichida sovuq (atrofnikidan o‘n marta past temperaturada) o‘zak, magnit arqon mavjud (1.19-rasm). Umuman olganda sirtmoqlar past temperaturada hosil bo‘ladigan spektral chiziqlarda ingichka, yuqori temperaturadagilarda yo‘g‘on bo‘ladi, ya’ni sirtmoqsimon magnit arqonning tashqi qobig‘i yuqori temperaturali (qaynoq) va ichki o ‘zagi past temperaturali (sovuq) plazmadan iborat. Sirtmoq arqoning o ‘zagida elektron bosim past, qobug‘ida esa yuqori bo‘ladi.

Tojning rentgen tasvirlarida gardish yuzida kuzatiladigan yana bir mayda tuzilma bu yorug1 rentgen nuqtalardir (ko'ndalang kesimi 5—50 ming km oraliqda, temperaturasi 3 mln gradus). Ular minimum yillarida ayniqsa ko‘plab va yaqqol ko‘rinadi. Yorug‘ rentgen nuqtalar granulyatsiya singari Quyosh gardishining barcha qismlarida, ekvatordan qutblarigacha, yorug‘ aktiv sohalardan to toj tuynuk (teshik)larigacha bir tekis taqsimlangan (I. Sattorov va boshqalar). Temperaturasi atrof tojnikidan bir necha marta yuqori boTgan bu toj tuzulm alarini zich bipolar m agnit tuzilm alar bilan bog‘lashmoqda. Ayrim kichik yorug‘ tuzulmalar toj sirtmog‘ining xromosferaga kirish joyida (1.18-rasm) kuzatiladi. Yorug‘ rentgen nuqtalar past (1—2 mln ) temperaturadagi toj chiziqlarida (FeX X.171 A, FeXII XI95 A) ham kuzatiladi. Bu chegaraviy UB chiziqlar nurida tojni rasmga olish oxirgi



1.18-rasm. Quyoshning rentgen qism((2 x 4) yuz ming km) tasviri: gardish yuzida yorug‘ rentgen nuqtalarni va gardish chetida ko‘plab yoysimon, nursimon va sirtmoqsimon tuzilmalarni ko‘rish mumkin. Ular Quyoshning magnit maydonlari kuch chiziqlariga yopishgan toj moddasining joylashishini namoyish etadi.

yillarda EIT/SOHO va TRACE nomli kosmik teleskoplar yordamida mu- vaffaqiyatli bajarilmoqda. Bu rasmlarni http://umbra.nascom.nasa.gov veb sahifadan bepul olish mumkin. Odatda, bir sutkada to‘rttadan olingan bunday rasmlar katalogida hafta davomida har 15 minutda bittadan olingan qatorlari ham bor. Vaqt bo‘yicha zich ketma-ketlikda olingan Quyoshning bu rasmlari uning toj qatlamlarida ro‘y berayotgan jarayonlarni o‘rganishda qoMlaniladi. Fizika-matematika fanlari doktori I. Sattarov rahbarligidagi yosh olimlar guruhi bu rasmlarda yorug‘ nuqtalarni tekshirishda talaygina ishlar bajardilar va ular olgan natijalar chet ellik olimlar tomonidan tan olinmoqda (LSattarov va boshqalar).

Shunday qilib, xromosfera va tojda kuzatiladigan mayda strukturali tuzilmalar umumiy tabiatga ega. Ular qutblari fotosferada joylashgan magnit maydon kuch chiziqlaridan eshilgan yoysimon magnit arqonlarni ko‘rsa- tadi. Xromosfera va toj moddasi asosan sirtmoqsimon va yoysimon tuzilmalarda mujassamlangan va ular bo‘ylab harakat qiladi. Xromosfera va tojda kuzatiladigan tez o ‘zgaruvchan jarayonlar ham magnit tabiatga ega. Agar Quyosh magnit maydonlarga ega bo'lmaganda edi uni kuzatish va o‘rganish nihoyatda zerikarli bo'lar edi. Quyosh yuzida magnit maydonlarni o'rganishga o‘tishdan oldin xromosfera va toj qatlamlarni qizdirish mexanizmi va Quyoshning ichki tuzilishi bilan tanishib chiqamiz.
26



V*

Oiv Ovi Mij x

1.19-rasm. Quyosh dog‘i atrofidagi aktiv soha ustida har xil ionlar C II (3 104K),