Радиотехник тизимлар назарияси асослари

f) Yulduzlararo fazoda nurlanish va magnit maydonlar. Galaktikada materiyaning energiya shaklida kuzatiladigan yana ikki xil turi mavjud: nurlanish va maydon. Galaktikadagi 200 mlrd yulduzlar uzluksiz ravishda fazoga nurlanish sochib turadi va osmon sahnida ravshanlik hosil qiladi. Shahar ko'chalariga o ‘xshash chiroqlar qancha ko‘p bo'lsa, ko'chalar shuncha oydin bo‘ladi. Yulduzlar va ular orasidagi modda qisman plazma holatda va harakatda bo'ladi. Masalan, Galaktika markazi atrofida aylanish plazmada m a’lum kuchlanganlikka (~7 • 10-6 Gs) yoki energiya (1,5 ■10' 12 erg/sm 3) (potensial) ga ega magnit maydonlar kuzatiladi. Bundan tashqari, koinotning dastlabki rivojlanish bosqichi bilan bog‘liq nurlanish ham mavjud, u relektiv nurlanish (zichligi 0,4 • 10 12 erg/sm 3) deb ataladi. Shuningdek, Galaktikada kosmik nurlar deb ataladigan yuqori energiyali zarralar hosil bo‘lib turadi va ular ham ma’lum zichlikka (~ 1.6 • 1012 erg/sm3) ega.
153


Yulduzlararo gazning turbulent harakat energiyasi 0,5 • 10' 12 erg/sm 3 ga teng. Yuqoridagilarni qo‘shib chiqsak, tarqoq energiya zichligi 4,7 • 10 12 erg/sm 3 ga tengligini topamiz. Bunday energiya zichligiga mos keladigan modda zichligini Eynshteyn formulasi yordamida hisoblash mumkin. U 5 • 10'33 g/sm 3 ga teng bo‘ladi. Bu Galaktikada modda zichligidan milliard marta kam, lekin koinotdagiga yaqin demakdir. Reliktiv nurlanishning tem peraturasi 2.7 K, u bilan birga yulduzlar nurlanishi energiyasi yig‘indisining temperaturasi 3.5 K.


4.5. Yulduzlararo moddaning fizik holati va o ‘zgarishi
Biz yuqorida yulduzlararo materiyaning turli ko‘rinishlari va ular hosil qilgan tuzilmalar bilan tanishib chiqdik. Yulduzlararo muhitda modda kam zichlik ( 10-24 erg/sm 3) ka ega bo‘lsada, muhit o‘lchamlarining nihoyatda kattaligi (1020 sm) tufayli tarqoq modda Galaktika massasining 8% ni tashkil etadi. Bu yulduzlarda mujassamlangan modda massasidan atigi 10 marta kam demakdir, ya’ni tarqoq modda Galaktikada muhim rol o‘ynaydi. Tarqoq modda o'rtacha zichligi 5 • 10' 12 erg/sm 3 bo‘lgan nuriy va magnit energiya maydonida joylashgan va harakat qiladi. Endi moddaning ana shu maydondagi holatini va harakatini modda bilan maydon orasidagi o ‘zaro ta'sirlarni ko‘rib chiqamiz.