Радиотехник тизимлар назарияси асослари



Download 17,68 Mb.
bet96/130
Sana13.07.2022
Hajmi17,68 Mb.
#791991
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   130
Bog'liq
Astrofizika.-2-qism-I.Sattorov

m - -------
v v 1000
va agar yulduzning uzoqligi (r) m aium boisa, u holda uning kattaligi
Av r
M v - rn^ + 5 - 5 lgr
1000
lormula yordamida hisoblanadi.
Misol uchun y Oqqush yaqinida topilgan yulduz (VI Cygl2) B5 Ia sinfga mansub, uning yorugiigini oichab, B -V = + 3,0l m, U-B=+ 1.69m va E!=l6.3maniqlandi. Normal B5 yulduzning B-V=-0,3m, demak EBv=3m,3 va A= 10m! ya’ni yulduz yorugiigi 10 birlikka kuchsizlangan.
4.4.2. Yulduzlararo gaz
Yuqorida ko‘rganimizdek, quyosh va yulduzlardan atrof fazoga uzluksiz ravishda gaz sochilib turadi. Demak, yulduzlararo muhit absolut bo‘shliq boimay, m aium darajada gaz bilan toidirilgan. Endi Galaktikadagi tarqoq gazning tabiatini ko‘rib chiqamiz, uning konsentratsiyasini aniqlaymiz, lizik holatini o‘rganamiz va nihoyat uning o‘rni va mohiyatiga to‘xtalamiz.
a) Yulduzlararo gazning spektral chiziqlari. Yuqorida biz quyosh spektrida Yer atmosferasi molekulalari (H 20 , C 20 )ga tegishli molekular chiziqlar borligini, bu chiziqlar Quyosh nurlarini Yer atmosferasida yutilishi natijasida ro‘y berishini ko‘rgan edik. Yulduzlar spektrida ham shunday chiziqlar bormi degan savol tug‘iladi. Umuman olganda bo‘lishi kerak, biroq ulaming intensivligi juda kam bo‘lganligi uchun biz ularni ko‘raolmaymiz. Chunki yulduzlardan kelayotgan nurlanish oqimi Quyoshnikiga qaraganda juda kuchsiz, shuning uchun ular Quyosh spektridagidek yaqqol ko‘rinmaydi;
147


ikkinchidan, ular yulduz spektridagi chiziqlar bilan ustma-ust tushishi natijasida ajralmaydi; uchinchidan, chiziqning intensivligi uni hosil qilgan atomlar soniga bog‘liq. Yulduz nuri bizga yetib kelguncha ulkan masofani bosib o‘tadi va u bunday uzoq safari davomida ko‘plab yulduzlararo gaz atomlari bilan to‘qnashadi va ularda yutilishi mumkin. Biroq bizni bu hollarda ham sayyoralar spektrini o‘rganishda to ‘qnash kelgan qiyinchilik kutadi. Ya’ni yulduzlararo gaz chizig‘i yulduz chizig‘i bilan ustma-ust tushadi. Ularni bir-biridan ajratadigan hodisa doppler effektidir.
Agar yulduz qarash chizig‘i bo‘ylab harakat qilayotgan bo'lsa, uning chizig‘i siljiydi va gaznikidan ajraladi. Shunday hodisani 1904-yilda I. Gartman kuzatgan. Spektral qo‘shaloq yulduz 8 Orion (8 Ori) spektrida Ca II A 3934 chizig‘i davriy ravishda ikkiga ajralar va yana bitta chiziqqa aylanar edi. Ikkiga ajralganda chiziqlardan biri ingichka tim qora va spektrda o‘mini o ‘zgartirmaydi, ikkinchisi esa keng va o ‘rnini o'zgartirardi. Ya’ni davriy ravishda ingichka chiziq dam chap tomonda, dam uning o‘ng tomonida ko'rinar edi. Bu hodisani shunday tushuntirdi: ingichka chiziqni yulduzlararo muhitdagi Ca II hosil qiladi, keng chiziq esa yulduz atmosferasida hosil bo‘ladi. Yulduz orbita bo‘ylab boshqa yulduz atrofida aylanma harakatda bo‘lganligi uchun uning chizig‘i doppler effekti tufayli siljiydi. Shundan keyin yulduzlararo gazga tegishli ko'plab chiziqlar kashf etildi. Ularning optik diapazondagilari 4.4-jadvalda keltirilgan.
Jadvalda ayrim chiziqlarning ekvivalent kengligi (W) ham keltirilgan. Eslatamiz W-chiziqning kengligi va qoraligi bilan bog‘liq ko‘rsatkich chiziqda yutilgan energiyani xarakterlaydi. Ma’lumki, spektral chiziqning intensivligi (W — unga proporsional) uni hosil qilishda ishtirok etayotgan atomlar soniga va o‘tish ehtimoliga bog'liq. Yuqorida keltirilgan chiziqlarning ko‘pchiligi ko'rsatilgan atom yoki ionning asosiy energetik holatidan bosh- lanadigan rezonans chiziqlardir. Yulduzlararo muhitda temperatura ~10 K atrofida bo‘lganligi uchun har bir ko‘rsatilgan atom yoki ionlarning ko‘pchilik qismi eng past energiyali asosiy holatda boiadi. Ikkinchidan, chiziqlari jadvalda keltirilgan atom va ionlarning uyg‘onish potensiali past (bir necha elektron volt) boigani uchun yetarli darajada intensivlikka ega. Yulduzlararo muhitda vodorod atomlari ko‘p boisa, yutilish chiziqlari orasida unga tegishlisi boimaydi. Bunga sabab birinchidan vodorodning rezonans chizigi spektrning uzoq ultrabinafsha qismida (A 1216) joylashgan, ikkinchisidan, H-ni uyg'ongan holatga o‘tkazish uchun katta temperatura yoki kuchli yuqori (hv > 10 eB) energiyali kvantlar oqimi zarur. Bu ikkala shart ham optik diapazonda bajarilmaydi.
Biroq qaynoq yulduzlar (O, B) atrofidagi ionlangan vodorod (H II) sohada Balmer seriyasi chiziqlari (H Hn H ) kuzatiladi. Yulduzlararo muhitdagi vodorodga tegishli chiziq radiopazonda kuzatiladi.

Download 17,68 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   130




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish