Радиотехник тизимлар назарияси асослари

Tumanlikturi ^{d, ps A} p g/sm3 c /c „
PK
Globula 0.5 1.5m 5 • 10-23 0.05
Kumir qop 8 1.5m 2 • 10-24 15
Katta bulut 40 1.4m 5- 10-25 300
Apg— fotografik nurlarda to‘la yutish miqdori.

noto‘g‘ri shaklga ega. Bulutlarda chang va gaz aralash holda bo‘ladi, shuning iicliun alohida chang va gaz bulut bo‘lmagani uchun ulami ajratib fizik

ko‘rsatkichlarini berib bo‘lmaydi: n •

• HQHZ
Bulutlar Galaktika tekishgida kuzatiladi va 7 % fazoni egallaydi; o‘rtacha diametri 15 pk, orasidagi masofa 40 ps va qarash chizig‘i bo‘ylab 1 kps masofaga 10 ga yaqini to ‘g‘ri keladi. Bitta bulutda yutilish miqdori vizual nurlarda o ‘rtacha 0.2m.
Galaktikada chang va gaz bulutlar shaklda kuzatilishi bilan bir qatorda tarqoq holda ham tarqalgan. Bunday tarqoq va bir jinsli holdagi chang va gaz yulduzlar yorug‘ligini kuchsizlantiradi va ular spektrida gaz chiziqlari ko‘rinadi. Galaktika tekisligi yaqinida bir kiloparsek masofaga to‘g‘ri keladigan vizual nurlarda yutilishning Av= 2m/kps asosiy qismi (1.6m 1/kps) bulutlar hissasiga, qolgan qismi (0.4m) tarqoq changga to‘g‘ri keladi.


4.4. Galaktikada tarqoq holdagi chang va gaz
Gaz+chang tumanliklar Galaktika tekisligida maksimal konsentratsiyaga ega va undan uzoqlashgan sari ular soni keskin kamaya boradi. b = ± 0.2 da ularning umumiy yuzasi 387 kv. gradusni tashkil etsa, b = ± 20° + ±30° oraliqda 17 kv gradusga teng. Biroq yulduzlar, ayniqsa, Galaktikalar Galaktika
tekisligidan uzoqlashgan sari
yorug‘ligini kuchsizlantiradi. Galaktika qutbi yaqinida undan tash q a r id a g i g a la k tik a la r yorug‘ligi 0.5mmiqdorga kuch- sizlangan. Demak, Galaktikada gaz+chang bulutlar orasidagi fazo absolyut bo‘shliq emas, u tarq o q gaz va chang bilan to ‘ldirilgan. B ulutlar uchun balandlik shkalasi (3 = 60 ps, tarqoq gaz va chang uchun esa
4.9-rasm. Qavs yulduz turkumidagi qora ^{140 pk, ya’ni tarqoq holdagi
tumanlik.} gaz va chang konsentratsiyasi
143



Galaktika tekisligidan uzoqlashgan sari bulutlarnikiga qaraganda ikki marta sekin kamaya boradi. Shuni aytish kerakki, tarqoq gaz va chang konsentratsiyasi ham Galaktika tekisligida maksimal qiymatga ega. Chang va gazning fizik xususiyatlari bilan tanishib chiqaylik.