Радиотехник тизимлар назарияси асослари

b) Yulduzlararo muhit zarralarining energetik muvozanati. Yulduzlararo muhitda atomlar, ionlar va elektronlarning o ‘zaro to'qnashishi muhim rol o'ynaydi. Asosan to'qnashish paytida zarralar o‘zaro energiya almashinadi. Miroq muhitdagi gazlarning nihoyatda siyrakligi to ‘qnashishlar sonini kamaytirib yuboradi. To‘qnashishlar ikki xil boiishi mumkin: yumshoq va qattiq. Qattiq to'qnashishlar paytida zarraning kinetik energiyasi, ya’ni tezligi oshadi. Bunday to ‘qnashishlar ko‘p boiganda modda tezroq muvozanatga keladi va unda zarralarning tezliklar bo‘yicha taqsimlanishi Maksvell formulasi bilan ifodalanadi.
Qaynoq (OB) yulduzlar atrofida ionlangan vodorod (H II) sohasi liosil boiadi. Bu sohaning kengligi yulduz temperaturasiga va sohadagi modda zichligiga bogiiq. O yulduzlar atrofida uning radiusi 80 ps gacha yetadi. H II soha tashqarisida neytral vodorod soha mavjud, u cheksiz katta boiishi mumkin. Bu ikkala soha orasida modda kondensasiyalari hosil qiluvchi modda qorishmalari va to iq in lar tarqaladi. H II sohada ionlanish natijasida atomdan ajralgan elektron o ‘zi bilan m aium miqdordagi energiyani olib
m v*
ketadi. hv =A+ —^ yutilgan kvant energiyasining bir qismi ionlantirish
(chiqish ishi A) uchun sarf boisa, qolgan qismi mev2/2 elektronga kinetik energiya sifatida beriladi. Bu energiya sohaning T sini ko+aradi. Biroq elektron energiyasi u boshqa birorta atom bilan yumshoq to ‘qnashganda atomning yuqori energetik holatga o'tishga sarf boiishi mumkin. Bunday jarayonlar muhitning sovushiga sababchi boiadi.
H II sohalarni sovitadigan yana bir jarayon ionlangan kislorod (O II) ni uyg‘ongan holatga o‘tkazish bilan bogiiq. Yumshoq to'qnashish natijasida OII asosiydan uyg‘ongan holatga o‘tadi va m aium vaqtdan keyin sohani tark etuvchi /,3727 kvant chiqaradi.
Bu jarayonlar HII soha temperaturasini 104 K gacha ko'taradi, zich H I sohalarda T ~ 50 K. Qaynoq yulduzlar misolida yuqorida ko‘rib o'tilgan H II va H I sohalaridagi jarayonlar yaqinida qaynoq yulduz boigan diffuz tu- manliklarda ham kuzatiladi.