Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

7.2-расм. ЙЎҚ ва ВА элементларда ЁКИ амалини бажариш мантиқий схемаси.


Демак, ЁКИ ва ЙЎҚ ёки ВА ва ЙЎҚ элементлардаи ташкил топган система функционал жиҳатдан тўлиқ булади ва мантиқий асос (базис) нинг минимал қийматини ташкил қилади. ЁКИ — ЙЎҚ ва ВА — ЙЎҚ амалларини бажарувчи мантиқий элементлар еистемаси уни­версал ҳисобланади. Улар уччала мантиқий амал—ин­кор, қўшиш ва купантиришни амалга ошириш учун етарлидир.
ЁКИ —ЙЎҚ элементи (7.3а-расм) ёки У = X₁↓Х₂ амалини бажаради ва Пирс кўрсаткичи (стрелкаси) деб аталади.

7.3-расм. ЁКИ - ЙЎҚ (а) ВА - ЙЎҚ (б) элеменларнинг белгиси.
ВА-ЙЎҚ мантиқий элемент эса (7.3 б-расм), ёки У = X₁|Х₂ мантиқий амални бажаради ва Шеффер штрихи (узлукли чизиғи) деб юритилади. ВА — ЙЎҚ мантиқий элементда ЙЎҚ амалини бажариш учун унинг киришларини ўзаро туташтириш етарли булади: (ЁКИ—ЙЎҚ мантиқий элеменда ҳам худди шундай қилинади: Бу 7.4а-расмда кўрсатил- ган.

7.4- расм. ВА — ЙЎҚ мантиқий элементда ЙЎҚ (а), ВА (б) ва ЁКИ (в) амалллрини бажариш схемаси.


Агар ВА-ЙЎҚ мантиқий элементлардан иккитаси кетма-кет уланса ва бунда улардан бири инвертор (киришлари туташган) бўлса, у мантиқий кўпайтириш ама­лини бажаради (7.4 б-расм): . Агар ЁКИ — ЙЎҚ элементлари худди шундай уланса, у ман­тикий қўшиш амалини бажаради: ВА-ЙЎҚ ва ЁКИ- ЙЎҚ мантиқий элементларнинг учтаси ёрдамида ҳам кўпайтириш ва қўшиш амалларини бажариш мумкин. Бунда улардан иккитаси инкор режимида ишлашн керак (7.4 в-расм).
Шуни айтиш керакки, умумий ҳолда ўзгарувчанлар сони иккитадан ортиқ бўлади. Функция тўлиқ аниқланган бўлиши учун ҳамма ўзгарувчанлар учун унинг қийматлари мавжуд бўлиши керак. Акс ҳолда у тўлиқ аниқланган бўлмайди. Қулайлнк учун улар ҳақиқийлик жадвалида тасвирланади. Лекин у кўргазмали бўлса ҳам, мантиқий қурилма элементлари таркибини аниқлаш имконини бермайди. Бунинг учун функционал боғланишнинг алгебраик ифодасидан фойдаланилади. У функционал қурилма элементларининг энг кам миқдорда (минимал) сонда) танлаш чораларинн ҳам ҳисобга олади.


7.5. Содда мантиқий схемалар


Мантиқий схемалар иккита турғун. ҳолатга эга бўлган элементларда тузилади. Турғун ҳолатлардан бнрн мантиқий «I» га тўғри келса, иккинчиси—«0» ни ифода­лайди. Бундай талабга ярим ўтказгичли диод ва транзисторлар жавоб беради. Улар дискрет (холис) ёки интеграл микросхема кўринишида жорий қилиниши мумкин.
ЙЎҚ амалини бажарадиган мантиқий элемент (7.1а-расм) битта кириш ва битта чиқишга эга. Шунинг учун унга биполяр ёки униполяр транзисторда йиғилган кучайтиргич мисол бўла олади. Фақат у тўйиниш (элек­трон калит) режимида ишлашн керак. 7.5а-расмда умумий эмиттерли схема бўйича уланган бииоляр тран- зисторлн ЙЎҚ элементининг схемаси кўрсатилган.