Radio jurnaliSTİKA

43
IV BÖLÜM
XƏBƏRLƏR VƏ GÜNLÜK OLAY PROQRAMLARI ÜÇÜN MƏZMUN YARATMA
XƏBƏR PAKETİ (VƏ YA BOXÇASI): ƏSAS PRİNSİPLƏR VƏ PRAKTİKA
köməyinə gəlir. Həmçinin, çox maraqlı və mat qoyan 
müsahibədən bir parça ola bilər. Başlanğıc səs 
maksimum aydın, qulağa yatımlı və orijinal olmalıdır 
ki, dinləyicini reportajın davamına qulaq asmağa 
həvəsləndirsin.
Yaxşı radiopaketin uğurlu alınmasının 50 faizi məhz 
strukturun, mətnin necə olmasından asılıdır.
Mətn 
sitatlararası “O dedi, bu dedi” bağlayıcıları ilə dolu 
olarsa, bu darıxdırıcı olar. Müsahiblərə, təsvirlərə və 
ya quruca faktlara keçidlərini yığcam, amma maraqlı 
et. İnsanlar sənin səsləri bir-birinə necə bağladığı hiss 
etdikləri an, bezəcəklər. Durmadan dinləyiblərsə, 
deməli, bu zəncirin arada qırılmayıb və uğurlu 
alınıb. Linklər (bağlayıcılar) hadisəni söyləməlidir. 
Onlar olayı izah etməklə, faktla zəngin informasiya 
verməklə fikirləri bir-birinə bağlamalı və mövzunu irəli 
yönəltməlidir.
Deyilənlərin qısa icmalı:
▪ ən maraqlı, informativ sitatları əvvələ keçir
▪ canlı səslərlə başla
▪ aydın başa düşüləcək səslərdən yararlan
▪ təkrar fikirləri ixtisar et
▪ hər reportyor mətninin, hər müsahibin dediklərindən 
əvvəl və sonra 1-2 saniyə “nəfəs” ver (interküylə 
etmək olar)
▪ materialı heç vaxt müsahibin sitatı ilə bitirmə
▪ reportajın sonluğu da, başlanğıc kimi maraqlı 
olmalıdır. Bu ya reperaund, ya interküy+mətn ola 
bilər. Fiçələrdə, adətən, sonluqda başlanğıca qayıdış 
olur və tamamlanır.
Çox vaxt olur ki, bir reportaja yerləşməyəcək qədər 
yaxşı materialın olur. Bu zaman çox çətin seçim 
qarşısında qalırsan: nəyi ixtisar etməli? Amerika 
jurnalist slenqində buna “Killing your babies” 
(ing. körpələrini öldürmək) deyirlər, yəni ən yaxşı 
materialından belə keçməyi bacarmalısan. Bunun 
öhdəsindən gəlməyin bir sıra yolları var:
- Maraqlı, lakin uzun sitatı fikri təhrif etmədən qısaldıb 
mətnində link kimi ver.
- Konkret bir sitatı saxlayıb digərlərini sil.
- Bir sitatdan digərinə keç. Bununla da iki sitat 
arasındakı keçid vaxtına qənaət et.
Hansı seçimi etməyindən asılı olmayaraq, əsası 
reportajın bütövlüyünü, qavranılmasını və məntiqini 
qorumaqdır. Dinləyici məmnuniyyəti hər şeydən əvvəl 
gəlir. Bunu unutma!
İPUCU: 
sonuc materialında müsahibənin getməmək 
ehtimalının da olduğunu insanlara izah etmək lazımdır, 
bu, həmişə məsləhətdir. Sadəcə, bildirirsən ki, zamanla 
bağlı və ya materialınızın fokusunda dəyişikliklər oldu 
deyə, müsahibəni vermək mümkün olmadı. 
Radioda materialın sürəkliliyi artdıqca keçidlərin uğurlu 
seçimi də çətinləşir və peşəkarlıq tələb edir. Keçidləri 
“yağ kimi” etmək üçün bunlara diqqət et:
- İki səs hissəciyi arasında keçid vermək heç də həmişə 
lazım olmur. Bəzən səsləri ard-arda düzmək olar. 
Amma bu montajda səliqəli keçidlə olmalıdır. Bu 
keçid dinləyicidə əlavə suallar yaratmamalıdır. Sən 
ikinci müsahibi sonradan və ya əvvəldə təqdim 
etməlisən. Ard-arda gələn səslər qısadırsa, hər 
iki müsahibi sonda təqdim etmək olar. Buna 
gerixatırlatma da deyilir. Hər biri 15 saniyədən artıq 
olarsa, öncə 1-cinin kim olduğunu xatırladırsan. 
Buna bölücü açıqlama da deyilir. İkincini isə ilk 
cümləsindən sonra, səsin səviyyəsini azaldıb öz 
səsinlə təqdim edirsən (adını, soyadını, vacibdirsə 
vəzifəsini, statusunu), ardınca yenidən müsahibin 
fikrini eşitmək olar.
- İnterküy, reperaund da iki səs arasında işlənə bilər. 
Bu bir növ dinləyici üçün psixoloji “nəfəslik”(fasilə) 
rolunu da oynayır.
- Nəfəsini dər. Müsahiblərin danışığından sonra 
dərhal mətnə və ya digər müsahibə keçmə. 
Burada da interküylərdən, reperaundlardan 
faydalan, dinləyiciyə nəfəs almağa imkan ver. Bu 
elementlərdən yararlanmaq həm də ona görə 
vacibdir ki, məkandan məkana keçəndə səslənmə 
“pinti” olmasın. Məsələn, sinif otağında müsahib 
danışır, sonra birdən səs-küylü həyətin səsi gəlir. Bu 
dinləyicini yayındırar və zəhləsini tökər. Buna görə 
də interküy və ya hansı əlavə səs olursa olsun, səs 
keçidləri ilə bir-birinə “calamaq” lazımdır.
- Söz oyunu. Müsahibin sözlərinə “qarmaq” atıb 
növbəti hissəni mətnində sözlərlə “oynadıb” təqdim 
edə bilərsən.

---

44
- Təsvir. 4-5 saniyəlik interküy verib, sonra təsvirə 
başlayırsan. Təsvirə uyğun fon səslərin də davam 
edir, hərdən mətnarası təbii səslər də verirsən. Bu 
həm mətni yorucu olmaqdan xilas edir, həm də 
səsləri təssəvvürdə canlandırmağa kömək edir. Sən 
yalnız öz yazdığın səslərdən istifadə edə bilərsən. 
Kommersiya məqsədilə hazırlanmış səs effektlərini 
(məsələn, CD-dən) icazəsiz istifadə etmək etik deyil.
- Stəndap. Bu da çox yaxşı keçid növüdür. Amma 
stəndaplardan sonra da mətnə və ya müsahibəyə 
keçid uğurlu qurulmalıdır. Stəndap və ondan 
sonrakı səs hissəciyi bir-birinə uyğun gəlmirsə, 
stəndap yenidən yazıla bilər. Bunun üçün o, yenidən 
mikrofona yazılır və altına fon olaraq interküy (həmin 
hadisə yerindən öz yazdığın) yerləşdirilir. Elə bu 
səbəbdən olay məkanında bolluca interküy yazmaq, 
görüb-eşitdiklərini dəqiq qeyd etmək lazımdır. 
- Suallar. Əksər hallarda, radio reportaj yığılarkən 
jurnalistin sualları montajda yer tutur deyə kəsilir. 
Amma bəzən suallar yaxşı keçid rolu oynayır. 
Sualların saxlanmasının bir informasiya yükü varsa, 
onlardan da yararlanmaq olar.
Radio xəbərlərində və cari xəbərləri təhlil edən 
verilişlərdə radiopaketlərdən tez-tez istifadə edilir. 
Buna səbəb radiopaketin özündə daha dolğun, 
ətraflı informasiyanı cəmləməsi və müxtəlif baxışları 
çatdırmasıdır.
Bəzən bir radiopaketdə işıqlandırılan mövzu əsasında 
belə veriliş qurula bilər və hadisə, problem təhlil oluna 
bilər. Bunun üçün verilişə ya qonaq çağırılır, müzakirə 
aparılır, ya da radio paketdən hissələr verildikcə, 
aparıcı, moderator bu problem ətrafında gedən 
müzakirələri dinləyicilərin diqqətinə çatdırır. Bu, sosial 
şəbəkələrdən yığılma şərhlər, qəzetlərdə çap edilən 
mülahizələr və TV-lərdə gedən reaksiyalar ola bilər. 
UGC burada da köməyə gəlir.