Рақамли иқтисодиёт Дилором тожибоева. Рақамли иқтисодиёт ва унинг таълим тизимига талаблари 3 Маркетинг

 
1-чизма. 5-сон “Асосий воситалар” номли 
бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартига 
мувофиқ қурилиш машина-механизмлар 
қийматини баҳолаш турлари
5
.
2
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 24.01.2020 й. www.lex.uz.
3
www.stat.uz-Статистика қўмитасининг ахборот хизмати.
4
Муаллиф О.Х.Холиқулов ишланмаси.
5
5-сонли “Асосий воситалар” БҲМС. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан 2003 йил 9 октябрда, 114-сон 
билан тасдиқланган.

---

129
Biznes-Эксперт
№ 7, 2020
БУХГАЛТЕРИЯ ²ИСОБИ
Қурилиш ташкилотларида қурилиш машина-ме-
ханизмларини ҳар йилги қайта баҳолаш бухгалтерия 
балансида акс эттириш муҳим аҳамият касб этади. 
Қуйидаги қурилиш машина-механизмларни қай-
та баҳолашнинг бухгалтерия балансида қандай акс 
эттирилиши юзасидан тушунтириш олиб бориш 
мақсадга мувофиқдир. Қурилиш ташкилотларида қу-
рилиш машина-механизмлари бевосита асосий воси-
талар таркибида эканлиги ҳаммамизга маълумдир.
Республикамизда мавжуд меъёрий-ҳуқуқий ҳуж-
жатларга асосан 2019 йилнинг январь ойида амалга 
оширилган асосий воситалар, яъни қурилиш-маши-
на механизмларни қайта баҳолаш натижалари 21-сон 
БҲМС “Хўжалик юритувчи субъектлар молия вий-
хўжалик фаолиятининг бухгалтерия ҳисоби счётла-
ри режаси ва уни қўллаш бўйича Йўриқнома”га му-
вофиқ бухгалтерия ҳисобида 0100, 0200, 0300, 0700, 
0800 счётларида “8510” счётига боғланган ҳолда 
бухгалтерия ёзувлари орқали акс эттирилади
6
. Бош-
ланғич қиймат ва ҳисоб ланган эскиришнинг қайта 
баҳоланган суммаси бухгалтерия балансида 2019 
йилнинг 1 апре лидаги, 2019 йилнинг 1 июли даги, 
2019 йилнинг 1 октябридаги ҳолатига кўра ҳамда 
2019 йилдаги балансда (2020 йилнинг 1 январь ҳо-
латига кўра) “Ҳисобот даври бошига” устунининг 
“010”, “011”, “090”, “100” сатрларида, қайта баҳолаш 
(сальдоси) қолдиғи эса тегишлича “430” сатрда акс 
эттирилади.
Айтайлик, “СУФАТ и Д” МЧЖ 2005 йилда таш-
кил этилган бўлиб, 2018 йилнинг 1 январь ҳолатига 
асосий воситалари, яъни қурилиш машина-меха-
низмлари мавжуд бўлмаган. “СУФАТ и Д” МЧЖ 
2018 йилнинг 16 февраль куни 760 000,0 сўмлик ав-
тобетоносместитель ZZ5257GJBN3847A-1 марка-
ли, қурилиш машина-механизмларини харид қилди. 
Эскириш 2018 йилнинг 1 мартидан бошлаб ҳар ойда 
ҳисобланди ва 2018 йил учун 95 000,0 сўмни ташкил 
этди (760 000,0 х 15 фоиз
7
/ 12 х 10). Демак 2018 йил 
учун: 2019 йилнинг 1 январига бухгалтерия балан-
сида, “Асосий воситалар” (қурилиш машина-меха-
низмлар) активида:
– “010” сатр “бошланғич (қайта тиклаш) қиймати 
бўйича” 4-устун – 760 000,0;
– “011” сатр “эскириш суммаси” 4-устун – 
95 000,0;
– “012” сатр 4-устун (010 – 011) – 665 000,0.
2019 йилнинг январь ойида 2019 йил 1 январда-
ги ҳолатига кўра ишлаб чиқариш ускунасини қайта 
баҳолаш индексларига мувофиқ қайта баҳолаш амал-
га оширилди
8
:
– бошланғич (қайта тиклаш) қиймати – 760 000,0 
х 1,018 = 773 680,0;
– тўпланган эскириш суммаси – 95 000,0 х 1,018 
= 96 710,0.
Дт 0130 Кт 8510 – 773 680,0;
Дт 8510 Кт 0230 – 96 710,0.
Қайта баҳолаш қолдиғи 2019 йилги баланс пасси-
вида “430” сатрда акс эттирилади:
– (773 680,0 - 760 000,0) - (96 710,0 - 95 000,0) 
= 11 970,0
Бунда қурилиш машина-механизмлар қиймати-
нинг оширилишига бухгалтерия ёзувлари қуйидаги 
кўринишга эга бўлади (сўмда):
Дт 0130 Кт 0230 – 1 710,0;
Дт 0130 Кт 8510
9
– 11 970,0.
Демак 2019 йил учун: 2020 йилнинг 1 январи-
га бухгалтерия балансида қурилиш машина-меха-
низмларининг эскириши 2019 йил учун 116 052,0 
сўм (773 680,0 х 15 фоиз)ни ташкил этди
10
.
“Асосий воситалар” (қурилиш машина-меха-
низмлар) активида:
– “010” сатр “бошланғич (қайта тиклаш) қиймати 
бўйича” 3 ва 4-устунлар – 773 680,0; 
– “011” сатр “эскириш суммаси” 3-устун – 96 710,0 
ва 4-устун – 212 762,0 (96 710,0 + 116 052,0);
– “012” сатр (010 – 011) 3-устун – 676 970,0 ва 
4-устун – 560 918,0.
Таъкидлаб ўтиш жоизки, бухгалтерия баланси-
нинг 3-устунида одатда ҳисобот даври бошидаги 
маълумотлар, яъни аввалги ҳисобот давридаги ба-
ланснинг 4-устуни маълумотлари кўрсатилади. 2020 
йилнинг 1 январига бухгалтерия балансининг “010” 
6
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг №21-сон БҲМС “Хўжалик юритувчи субъектлар молиявий-хўжалик 
фаолиятининг бухгалтерия ҳисоби счётлари режаси ва уни қўллаш бўйича Йўриқнома”. 09.09.2002 й.
7
Ўзбекистон Республикаси Солиқ Кодекси Махсус қисм. XII-бўлим.44-боб, 306-моддаси.(2020 йил 1 январь ҳолатига ўзгар-
тириш ва қўшимчалар киритилган ҳолда, янги таҳрири). ЎзР.қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси.31.12.2019 й.02/19/
SK/4256-сон.
8
2019 йил 1 январ ҳолати бўйича асосий фондлар, ўрнатиладиган ускуналар ва қурилиш тугалланмаган объектларни (уларни 
харид қилиш, тайёрлаш, қуриш даврлари бўйича) ҚАЙТА БАҲОЛАШ ИНДЕКСЛАРИ*
9 
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг №21-сон БҲМС “Хўжалик юритувчи субъектлар молиявий-хўжалик 
фаолиятининг бухгалтерия ҳисоби счётлари режаси ва уни қўллаш бўйича Йўриқнома”. 09.09.2002 й.
10
“СУФАТ и Д” МЧЖнинг 2019 йиллик молиявий ҳисобот маълумотлари.

---

130
Biznes-Эксперт
№ 7, 2020
БУХГАЛТЕРИЯ ²ИСОБИ
ва “011”, “090”, “100” сатрлари, шунингдек, 3-устун 
“430” сат рининг 2019 йилнинг 1 январидаги баланс-
нинг 4-устуни тегишли сатрларига номувофиқлиги 
асосий фондлар (қурилиш машина-механизмлар)ни 
қайта баҳолаш натижасида келиб чиққан. Ушбу ҳолат 
албатта молиявий ҳисоботга илова қилинадиган ту-
шунтириш хатида акс эттирилиши лозим.
Мамлакатимиз қонунчилигида кўрсатилганидек, 
агар асосий фондлар (қурилиш машина-механизм)-
ларини қайта баҳолаш ҳисобот йилининг биринчи 
санаси ҳолатига ўтказилса, қайта баҳолаш натижа-
ларининг кўрсаткичлари ҳисобот йилининг бошига 
шаклланадиган молиявий ҳисоботга қабул қилинади. 
Бунда ўтган йилнинг охиридаги кўрсаткич ҳисобот 
йилининг бошидаги кўрсаткичга мос келмаслиги, 
асосий воситаларни ҳисобот йилининг биринчи са-
насига ўтказилган қайта баҳолашнинг натижаси деб 
тушунилади ва жорий даврнинг молиявий ҳисоботи-
даги тушунтириш хатида тўлиқ баён этилади
11
.
Бухгалтерия ҳисоби методлари асосийларидан 
бу молиявий ҳисобот шакллари ҳисобланади. Шу 
боис ҳам ҳар бир ҳисобчи хўжалик юритувчи субъ-
ектларни мулкка эгалик қилиш ҳуқуқи, яъни молия-
вий ҳисобот шаклларидан бухгалтерия балансини 
тўлдириши тартибига алоҳида эътибор қаратиш 
муҳим аҳамият касб этади. 1-шаклнинг ҳар бир сат-
рига алоҳида эътибор бериш қатъий талаб этилади.