Рақамли иқтисодиёт Дилором тожибоева. Рақамли иқтисодиёт ва унинг таълим тизимига талаблари 3 Маркетинг

Абдумалик ОРИПОВ,
Фарғона давлат университети тадқиқотчиси.
Хизматлар соµасининг иºтисодий табиатига ёндашувлар 
таснифи ва уларнинг ўзаро алоºаси
Классификация подходов к экономической природе сферы 
услуг и их взаимодействие
Classification of approaches to the economic nature of the services 
industry and their interaction
УЎТ: 338.242
Калит сўзлар: 
хизматлар соҳаси, иқтисодий фаолият тури, “хизматлар соҳаси” тушунчасига ёнда-
шувлар таснифи, ресурсли-интеграцион ёндашув, манфаатлар мувозанати, барқарор тараққиёт.
Жаҳон миқёсида иқтисодий тараққиётнинг ҳо-
зирги босқичида юз бераётган тенденциялар ушбу 
ўзгаришлардаги энг муҳим жиҳатларни алоҳида ён-
дашувлар асосида ўрганиб чиқишни иқтисодий фан-
лар олдига долзарб масала сифатида қўймоқда.
Тараққиётнинг замонавий босқичида юз берган 
энг муҳим ўзгаришлардан бири миллий иқтисодиёт-
лар ҳамда жаҳон иқтисодиёти таркибидаги тармоқ ва 
соҳалар ичида хизматлар соҳасининг тез ривожланиб 
бораётганлиги ҳисобланади. Макроиқтисодий ҳамда 
тармоқлар таҳлили шуни кўрсатмоқдаки, XX асрнинг 
охирги ўн йиллигидан бошлаб жаҳон ижтимоий-иқти-
содий тизимида реал секторнинг саноат, қишлоқ хў-
жалиги ва бошқа асосий тармоқларида яратилаётган 
маҳсулот ҳажми ортиб бораётган бўлсада, уларнинг 
ялпи маҳсулотдаги улуши қисқариб, ўсиш тенденция-
си хизматлар соҳасига ўтиб бормоқда. Бу ўзгаришлар 
юз бераётган қонуниятларнинг моҳиятини кенгроқ ва 
чуқурроқ ўрганишни талаб этади [1, 2].
Тармоқлараро, субъектлараро ва шахслараро му-
носабатлар ўртасидаги боғлиқлик сифатида фаолият 
кўрсатувчи хизмат кўрсатиш соҳаси жамият ижти-

---

132
Biznes-Эксперт
№ 7, 2020
ХИЗМАТЛАР СО
²
АСИ
моий-иқтисодий ҳаётининг турли бўлимлари ва 
муносабатларнинг турли иштирокчиларига таъсир 
қилувчи ҳамда жамият ҳаётининг барча таркибий 
қисмларида ўзгаришларнинг табиатига таъсир қи-
лувчи ўзгаришларга боғлиқ. Ушбу ўзгаришлар инно-
вацион асосда тезлаштирилиши мумкин [3, 4].
Хизматларни бошқариш назарияси йўналиши-
даги илмий адабиётлар таҳлили шуни кўрсатадики, 
уларнинг аксарияти тармоқ хусусиятлари (транс-
порт, ижтимоий, уй-жой ва коммунал хизматлар, 
консалтинг, суғурта ва бошқалар) билан боғлиқ “хиз-
матлар соҳаси” тушунчасини ўрганишга бағишлан-
ган. Илмий адабиётларда “хизматлар соҳаси” тушун-
часи билан бирга бир қаторда ноишлаб чиқариш 
соҳаси, ижтимоий соҳа, ижтимоий инфратузилма, 
ижтимоий-маданий соҳа, инфратузилма соҳаси, но-
моддий ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш соҳаси 
каби тушунчаларни кўриш мумкин [5-8].
Хизматлар соҳасининг терминологик аспектидаги 
илмий адабиётлар таҳлили “хизматлар соҳаси” тушун-
часи мазмуни таркибини белгилаб берувчи айрим ён-
дашувларни аниқлаш имконини берди (1-жадвал).
Бугунги кунда “хизматлар соҳаси” тушунчасининг 
мазмун-моҳиятини ўзида акс эттирган тадқиқотлар-
ни ўрганиш асосида тушунчани унга ёндашувлар-
нинг асосий белгилари ва хусусиятлари асосида тас-