Рақамли иқтисодиёт Дилором тожибоева. Рақамли иқтисодиёт ва унинг таълим тизимига талаблари 3 Маркетинг

2-жадвал.
“Хизматлар соҳаси” тушунчасига ёндашувлар таснифи
Ёндашув номи
Хусусиятлари
Ёндашувнинг асосий 
белгиси
Жараёнли ёнда-
шув
Хизматлар соҳасини узлуксиз хизмат кўрсатиш ва аҳоли эҳтиёжлари-
ни қондириш жараёнини амалга оширувчи бир-бирига боғлиқ иқти-
содий, ижтимоий ва ишлаб чиқариш функциялари сифатида кўриб 
чиқишдан иборат.
Фаолиятнинг ўзаро 
боғлиқлигига эътибор 
қаратиш
Маркетинг ёнда-
шуви
Хизматлар соҳасини истеъмолчи манфаатлари йўлида турли йўна-
лишдаги шаклланган хизматлар мажмуи деб ҳисоблайди.
Истеъмолчиларга эъти-
бор қаратиш
Тармоқ ёндашуви
Хизматлар соҳасини турли тармоқлар ва фаолият соҳаларининг ўзига 
хос хусусиятларини акс эттирувчи хизматлар мажмуи сифатида кўриб 
чиқишга асосланади.
Фаолият турига эъти-
бор қаратиш
Хулқ-атвор ёнда-
шуви
Хизмат кўрсатиш соҳасини корхона ходимлари ва истеъмолчилар-
нинг билимлари, қобилиятлари ҳамда бошқа қизиқишларига қараб 
ўзгарадиган хизматлар мажмуи деб ҳисоблайди.
Инсон хулқатвори, фао-
лияти ва натижаларига 
эътибор қаратиш
Иқтисодий ёнда-
шув
Хизматлар соҳасини тадбиркорлик ва истеъмолчилар манфаатлари билан 
боғлиқ иқтисодий мақсадлар амалга ошириладиган ва корхона фаолияти-
нинг самарали натижасига эришиладиган тизим сифатида қаралади.
Фойда олишга эътибор 
қаратиш
Ташкилий ёнда-
шув
Хизматлар соҳасини муносабатларнинг аниқ белгиланган тартибига 
эга бўлган бошқарув бўлинмалари ўртасидаги муносабатлар тизими 
деб ҳисоблайди.
Муносабатлар ишти-
рокчилари ўзаро алоқа-
ларини мувофиқлашти-
ришга эътибор қаратиш
Вазиятли ёндашув
Хизматлар соҳасини корхонанинг бозордаги хатти-ҳаракатларини ва 
уни бошқариш хусусиятини аниқлайдиган ташқи ва ички омиллар-
нинг ўзгаришига жавоб берадиган тизим сифатида кўриб чиқишга 
асосланган.
Бозорнинг ўзгариш 
шароитларига эътибор 
қаратиш
Инфратузил-ма-
вий ёндашув
Хизматлар соҳасини субъектлар ва объектлардан иборат тизим деб 
ҳисоблайди, уларнинг нисбатлари ва муносабатларини ҳар бир аниқ 
ҳолатда акс эттиради, улар ичида ўзаро ҳамкорликнинг энг самарали 
шаклларини танлаш масалалари ҳал этилади.
Мувозанат ва барқарор-
ликка эътибор қаратиш
Ресурсли ёндашув
Хизматлар соҳасини корхоналар томонидан уларнинг барқарор ривожла-
ниши манфаатлари йўлида хўжалик фаолиятини самарали олиб бориш-
нинг шарт-шароитларини шакллантириш мақсадида ресурс таъминоти-
нинг ўзгарувчанлигига ва турли манбалардан тақчил бўлган ресурсларни 
тўлдириш заруратига мослаша оладиган тизим деб ҳисоблайди.
Ресурслардан самарали 
фойдаланишга эътибор 
қаратиш
Коммуникацион 
ёндашув
Хизматлар соҳасини самарали бизнес тузилмаларини қуришда вако-
латлар, функциялар ва имкониятлар асосида рационаллаштириш ва 
тизимлашни талаб қилувчи субъектлар ўртасидаги хилма-хил алоқа-
ларга эга бўлган тизим деб ҳисоблайди.
Ўзаро алоқа ва муноса-
батларни йўлга қўйишга 
эътибор қаратиш
Мотивацион 
ёндашув
Хизматларни тизим сифатида ҳисобга олган ҳолда, субъектлар ман-
фаатларининг табақаланиши, ресурс мавжудлиги, ходимларнинг 
хулқ-атворига мослашувчанлиги асосида бизнесни ривожлантириш 
стратегияси ва тактикасини бозор муаммоларини ҳал этиш ва ижти-
моий-иқтисодий тизимда турли алоқалар ўртасидаги келишувларни 
тузиш, муайян мотивацион доминантликка мослашишга асосланади.
Манфаатлар ва зид-
диятларни ҳал этишга 
эътибор қаратиш

---

134
Biznes-Эксперт
№ 7, 2020
ХИЗМАТЛАР СО
²
АСИ
нинг кенг ҳамда тўлақонли моҳиятини очиб бера олади.
Юқорида амалга оширилган тадқиқот натижалари 
асосида қуйидаги хулоса ва таклифлар шакллантирилди:
1. Хизмат кўрсатиш соҳаси ўзгарувчан истеъ-
мол эҳтиёжларини қондириш нуқтаи назаридан 
энг муҳим соҳа ҳисобланиб, иқтисодий фаолият ва 
инсон эҳтиёжларини қондириш бўйича ресурсга 
нисбатан аниқлик киритишни талаб қилади. Инсон, 
тадбиркорлик ва давлатнинг имкониятлари ўз вази-
фаларини шу соҳада шаклланган салоҳиятдан оқи-
лона фойдаланиш орқали ҳал этиш меҳнат ресурси 
ва субъектларнинг ўзгараётган хатти-ҳаракатлари 
билан белгиланади. 
2. Тадқиқотда “хизматлар соҳаси” концепция-
сининг иқтисодий табиатини тавсифлашга ёнда-
шувларни тизимлаштириш амалга оширилди ва 
субъектларнинг ички ҳолати ўзгарувчанлиги ҳамда 
ривожланаётган бозорда муайян ҳудудлар ва мин-
тақалар ичида бозор муҳитининг ташқи босими ор-
тиши шароитида иқтисодий категория, шунингдек, 
иқтисодий фаолият тури сифатида кўриб чиқиш за-
рурлиги асосланди.
3. Турли бозор иштирокчиларининг эҳтиёжлари 
ва таклифлари ўзгариб бораётган бугунги ривожла-
наётган бозор шароити учун “хизматлар соҳаси” ту-
шунчаси иқтисодий табиатини тавсифлаш учун ре-
сурсли-интеграцион ёндашув таклиф этилди.
Амалга оширилган тадқиқотлар натижалари асо-
сида хизматлар соҳасига ёндашув ушбу соҳанинг ўзи-
га хос жиҳатлари ва хусусиятларини эътиборга олган 
ҳолда соҳани ривожлантириш ва бошқариш самара-
дорлигининг ортишида муҳим аҳамият касб этади.
Такрор ишлаб 
чиқариш нуқтаи 
назаридан ёнда-
шув
Хизматлар соҳасини фойдали таъсир бирлигига минимал харажатлар 
билан муайян бозорда истеъмолчиларнинг эҳтиёжларини қондириш 
учун хизматларни ишлаб чиқаришни узлуксиз қайта тиклашга йўнал-
тирилган тизим деб ҳисоблайди.
Хизматларнинг қайта 
тикланишига эътибор 
қаратиш
Институционал 
ёндашув
Хизматлар соҳасини муайян институционал муҳитда фаолият кўрса-
тувчи ва истеъмолчиларнинг эҳтиёжлари ҳамда ривожланаётган ша-
роитларга қараб зарур хизматларни кўпайтирувчи турли тадбиркор-
лик тузилмалари мажмуаси деб ҳисоблайди.
Фуқароларнинг турли 
бирлашмалари мажмуи-
га эътибор қаратиш
Инновацион 
ёндашув
Хизматлар соҳасини жамиятнинг ташкилий, иқтисодий ва ҳуқуқий 
муҳитини реал ҳолатда хўжалик фаолияти амалиётида янгиликларни, 
ғояларни идрок эта оладиган, ташаббус кўрсата оладиган ҳамда амал-
га оширадиган тизим деб ҳисоблайди
Инновацион қарорлар-
ни амалга оширишга 
эътибор қаратиш
Ресурсли-интег-
рацион ёндашув
Хизматлар соҳасини ижтимоий масъулият тамойиллари ва аҳлоқий 
меъёрлар ҳамда қоидаларни амалга ошириш асосида ўзаро ҳамкорлик 
қилувчи томонларнинг манфаатлари мувозанатига эришиш учун тур-
ли хил сифат, келиб чиқиш ва йўналишдаги ресурсларни бирлаштира-
диган ажралмас тизим деб ҳисоблайди
Турли йўналиш ва ке-
либ чиқишдаги ресурс-
ларни бирлаштиришга 
эътибор қаратиш