Рақамли иқтисодиёт Дилором тожибоева. Рақамли иқтисодиёт ва унинг таълим тизимига талаблари 3 Маркетинг

Озод ХОЛИҚУЛОВ, 
СамИСИ докторанти.
Мафтуна ИСЛОМОВА,
Ўзбекистон Республикаси Монополияга қарши курашиш 
қўмитаси Самарқанд вилояти ҳудудий бошқармаси мутахассиси.
Єурилиш машина-механизмлари бухгалтерия µисоби 
вазифалари ва ºайта баµоланишини бухгалтерия балансида акс 
эттиришнинг хусусиятлари
Классификация машина-механизмов как обекты учета 
в строительных организациях и задачи учета их робота 
деятельности
Classification of machines and mechanisms in construction 
organizations and their functions
УЎТ: 657.9(575.1)
Калит сўзлар: 
баланс, молиявий ҳисобот, бухгалтерия ҳисоби, амортизация, бошланғич қиймат, 
қайта баҳолаш, жамланган эскириш, қолдиқ қиймат, машина-механизмлар.
Мамлакатимизда рақамли иқтисодиёт 
ривожланиб бораётган бир даврда бевосита туб 
бозор ислоҳотларининг амалга оширилаётгани, 
хусусий мулкка кенг йўл очиб бериш, қурилиш 
соҳасида ҳал қилувчи кучга айланиб бораётган 
қурилиш машина-механизмларининг замонавий 
ҳолатини ривожлантириш учун қулай шарт-
шароитлар, имтиёзлар яратиш, хусусий мулк ва 
мулкдорлар учун муҳим аҳамият касб этади. 
Республикамизнинг ҳозирги кунда самарали 
муносабатларга асосланган рақамли иқтисодиётга 
йўл тутиши, рақамли иқтисодиётнинг тўлиқ ислоҳ 
қилиниши, албатта, бухгалтерия ҳисоби ва аудит 
соҳаларини ҳам четлаб ўтмади. Қурилиш соҳасидаги 
ўзгаришлар ўтган даврга, яъни 28 йил ичида қурилиш 
тизимига керакли мавжуд машина-механизмларига 
бўлган талаб бевосита ошиб кетганлиги ҳаммамизга 
маълумдир. 
Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятида 
бухгалтерия ҳисобининг ижобий юритилиши 
бевосита самарали ишлашига йўл тутади. Бухгалтерия 
ҳисобининг қурилиш ва ишлаб чиқариш соҳаларида 
самарали юритилишини таъминлаш бу унинг 
бошқарувига катта ижобий таъсир кўрсатади. 
Айниқса, бу соҳанинг қурилиш соҳаси билан 
алоқасини алоҳида таъкидлаб ўтиш лозим. Қурилиш 
соҳасида иш (хизмат)ларни бажариш учун зарур 
бўлган меҳнат ресурслари ва мутахассисларга эга 
бўлишлари асосий талаблардан биридир
1
. Айтиш 
жоизки, қурилиш ва ишлаб чиқариш соҳасида машина-
механизмлардан тўғри фойдаланиш, уларнинг 
таъмирланишини ўз вақтида олиб бориш муҳим 
1
Уразов К.Б. “Бухгалтерия тармоқларда бухгалтерия хисобининг хусусиятлари”. Дарслик.-Т.: 2019 й.

---

128
Biznes-Эксперт
№ 7, 2020
БУХГАЛТЕРИЯ ²ИСОБИ
аҳамият касб этади. Қурилиш ва ишлаб чиқаришдаги 
барча жараёнлар асосан машина-механизмлар орқали 
амалга оширилади. Шу аснода таъкидлаб ўтиш 
жоизки, қурилиш машина-механизмлари бухгалтерия 
ҳисобида мақсад ва вазифалари муҳим ўринга эгадир.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат 
Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январда Олий Мажлисга 
йўллаган Мурожаатномасида таъкидлаб ўтганидек: 
Биз кейинги 3 йилда йўл қурилишига – 9,8 триллион 
сўм, сув тармоқларига – 4,6 триллион сўм, электр 
тармоқларига – 18,2 триллион сўм, табиий газ 
таъминотига – 1,2 триллион сўм маблағ ажратдик. 
Бу рақамлар ушбу тармоқлар учун сўнгги 10 йилда 
сарфланган маблағлардан бир неча баробар кўпдир
2
.
Мамлакатимиз равнақида унинг ҳар бир тармоғи ва 
соҳаси ўз ўрнига эга. Чунончи, республикамизда 2018 
йилда яратилган 407,5 трлн. сўмлик ялпи ички маҳсулот 
(ЯИМ)нинг 5,7 фоизи қурилишга тўғри келди. 2018 
йилда республикамизда ЯИМнинг йиллик ўсиш суръ-
ати 2017 йилга нисбатан 5,1 фоизни ташкил этди, ҳи-
собот йилида саноат маҳсулотларини ишлаб чиқариш 
10,6 фоизга, қурилиш 9,9 фоизга, қишлоқ хўжалиги ва 
ўрмон ҳамда балиқчилик хўжаликлари 0,3 фоизга, хиз-
мат кўрсатиш соҳаси ўртача 5,4 фоизга ошди
3
.
Қурилиш машина-механизмлари ҳисобининг 
асосий мақсади бўлиб, фойдаланувчиларни қурилиш 
машина-механизмлар ҳолати, ҳаракати ва улар эски-
риши бўйича тўғри ҳамда реал маълумотлар билан 
таъминлаш ҳисобланади. Ушбу асосли мақсаддан 
келиб чиқиб қурилиш машина-механизмлар ҳолати, 
ҳаракати ва эскириш ҳисобининг олдига қуйидаги 
бухгалтерия ҳисоби вазифалар қўйилади: 
– қурилиш машина-механизмлар ҳолати ва ҳара-
катини тўғри, ўз вақтида тегишли бухгалтерия ҳисо-
бининг бошланғич ҳужжатлари билан расмийлашти-
риш ва ҳисобга олиш; 
– қурилиш машина-механизмлар жамланган 
амортизацияси (эскириши)ни белгиланган усул ва 
меъёрлар бўйича тўғри ҳисоблаш; 
– қурилиш машина-механизмларни Республика-
мизда амалдаги Солиқ Кодексига мувофиқ солиққа 
тортилишини таъминлаш; 
– қурилиш машина-механизмларнинг бутлигини 
таъминлаш, бунинг учун уларни белгиланган муд-
датларда қайта рўйхатдан ўтказиш (инвентаризация 
қилиш), унинг натижаларини тўғри аниқлаш ҳамда 
ҳисобга олиш; 
– қурилиш машина-механизмлардан унумли фой-
даланиш, бунинг учун уларни ишсиз туриб қолишла-
рига йўл қўймаслик, кераксиз қурилиш машина-меха-
низмларни ижарага бериш, ликвидация қилиш, бепул 
бериш ёки сотиш натижаларини тўғри ҳисобга олиш;
– қурилиш машина-механизмларга қилинган қў-
шимча ҳаражатларни (капитал қўйилмаларни, жо-
рий ва капитал таъмирлаш харажатларини) тўғри 
ҳисобга олиш, уларни ўз вақтида мақсадига қараб 
қурилиш машина-механизмларнинг қийматига ёки 
корхона харажатларига киритиш; 
– қурилиш машина-механизмлар бўйича молия-
вий ва оператив лизинг операцияларини тўғри 
расмийлаштириш ва ҳисобга олиш; 
– қурилиш машина-механизмлар ҳолати, ҳарака-
ти ва эскириш ҳисоби бўйича бухгалтерия ҳисоби 
маълумотларини ички ва ташқи фойдаланувчиларга 
тўғри ҳамда ўз вақтида тақдим этиш;
– қурилиш машина-механизмлар ҳолати ва ҳара-
кати тўғрисидаги ҳисоботни тўғри тузиш ва тегиш-
ли органларга ўз вақтида тақдим этиш.
Қурилиш машина-механизмлар ҳолати, ҳаракати 
ва эскириши тўғрисидаги ҳисоботни тўғри тузиш 
ҳамда уларни ташқи ва ички маълумот фойдала-
нувчиларга реал ҳолатда ўз вақтида тақдим этишни 
тўғри ҳисобга олиш фақат уларни баҳолашнинг яго-
на тамойили бўлган шароитдагина амалга оширили-
ши мумкин. Молиявий ҳисоб ва ҳисоботда қурилиш 
машина-механизмлар турли қийматларда акс этти-
рилади (1-чизма
4
).