R1 splablikasi oliy ya o'rta

Afaziva (grekcha a-yo،q, fazis-ovoz, nutq) — ovoz chiqmasligi, gapirma olmasdlikdan iborat nutq buzilishidir. Bu nuqson markaziy nerv sistemasi nutqini idora etuvchi zonalarining zararlanishi natijasida vujudga keladi.

Ko'p hollarda afaziya keksa yoshdagi kishilarda, gipertoniklardan (qon bosimi baland kishilarda) miyaga qon куйилиши natijasida paydo булади. Biroq bu nuqson bolalarda ham kuzatilishi mumkin.

Pstxolog A.R.Luriya va safdoshlarininig асарларида miya мия yarim sharlari jaroxatlanishi, kasalikka uchrashi natijasida paydo bo'ladigan nutq kamchiliklarining hammasi afaziya qatoriga kiritilgan. Ular afaziyaning quyidagi turlarini ajratib ko’rsatadilar: 1 ) dinamik afaziya; 2) efferent motor afaziya: 3) efferent motor afaziyasi; ،) semantik afaziya; 5) sensor afaziya.

Dinamik afaziya gaplar, iboralar bilan gapirish qobiliyatining buzilishi bilan bog'liqdir, bunda bemor alohida so^lanni aytishda, taksorlasada, atrofdagilar nutqlni tushinishda ham qiynalmaydi. Dinamik afaziyani ikki turga ajratish mumkin: ulardan birida fikrni nutq vositasi bilan bayon qillshni rejalash mexanigmlari buzilgan bo'lsa, boshqasida nutqning grammatik hamda sintaktik tuzilishi buzilgan bo،ladi.

Efferent motor afaziyasi ham ay rim so،zlar saqlangan holda, nutq vositasi bilan fikrni bayon qilishning grammatik tomoni buzilishi bilan harakterlanadi, lekin bundan tashqari, efferent harakat afaziyasi da nutqning motor sxemasi ham buziladi; bemor ayrim tovushlarni talaffuz qilish o kuvini saqlab qolgan bo'lsa ham lekin bu tovushlami ma'lum iz.chillikda birlashtira olmaydi. Shunday qidib efferent harakat afaziyasida nutq hosil boMishining umuman suksessivlik (ya’ni igralllik) prinsipi buziladi.

Afferent motor afaziyasi - nutq artikulatsiyasi aniqlanganligining buzilishidir. Bemor o'ziga kerakli boMgan ma'lum tovushlarni topa olmav hamma vaqt boshqa ya’ni shu tovshga yaqin artikulatsiyaga o'tib ketaveradi. Bu yerda tovushlarni tanlash o'quvi buzilgan bo'ladi.

Semantik afaziya- so‘z topishdagi qiyinchiliklar va so'zlar o‘rtasidagi semantik (mantiqiy-grammatik) munosabatlarni

tushunishning buzilishi bilan harkaterlanadi. Masalan.afizik «ota» va «aka-uka» degan so‘z.larni tushunadi. biroq «otasining akasi» degan so‘z qanday ma’no bildirishini tushuna olmaydi. Demak. bunda biz so‘zlar ma’nosiga semantik sistemasining buzilishi bilan. ya’ni so‘zlarni ma’nosiga qarab tanlashning buzilishi bilan to’qnash kelamiz.

Sensor afaziyasi - bunda birinchi navbatda eshitilgan tovushlarni idrok buziladi. ya’ni so'zning ma’nosi bilan uning tovush sostavi o‘trasidagi o‘z.aro munosabatini anglash izdan chiqib. dastavval natqni idrok etiga ta’sir qiladi. Har holda afaziyaning bu formasida so‘zni tovush jaxatidan tahlil qilish buziladi. Natijada kishi mutlaqo xech narsani tushunmaydigan yoki qisman tushuna oladigan bo'lib qolishi mumkin. Sensor afazik o،zi ko‘p gapiradi lekin uning gapini tushunib bilmaydi. chunki so،zlari sharoitga mos kelmaydi. ma’nosiz bo‘ladi. Sensor afaziyada yozma nutq ya’ni o‘kish va yozish jarayoni ari ham buziladi. Og’zaki va yozma nutqda prafaziya (almashtirish)va аграмматизмлар ko‘p kuzatiladi. Kasalni o'zi buni sezmaydi.

¥ozir logopediya afaziyaning yuqorida ko‘rib chiqilgan turlari dan tashqari yana arnnestik va total afaziyalarining tofovut qilinadi.

Amnestik afaziyada xotira chuqur darajada buzaladi. Kishi so'zlarini. ularning ma’nosini yoddan chiqarib qo'yadi. ularni eslay olmaydi. Bunday bemor predmetlarni taniy oladi. lekin ularning nomini eslay olmaydi. A garda shu payt yordam berilsa. so'zni eslab to‘g‘ri talaffuz etadi.

Tololafaziya biror hil falokatdan yoki insultdan so،ng darhol paydo bo٩adi. Bunda bemor gapirmaydi. boshqalar nutqini tushunmaydi. chunki markaziy nerv sistemasining bir necha zonal ari birdaniga zararlangan bo٩adi. (total-keng tarqalgan degan so'zdan olingan). Bunday holat bir necha kundan to bir necha xaftagacha davom etishi mumkin.

Avozivoda nutq¡ 1o٢ iomorlama yoxshi rivojlongon odom birdoniga yoki asiv-sekin gapira olmaydigan bo'lib qolisli mumkin. Afoziyoga uchrogar Oisli dostiob mutloqo gapirmaydi, yoki gapirso hom, doim g’uldirab so’zlaydi va uning nutqini atroOdogilar xecl tuslurmaydi, Burdov bemor oksari hammo norsogo beporvo bo'iadkNutqdagi Нуткдаги o'zgariаblаrga kelgardv uning !ammo tomoni - grammatik tomoni ham, fonetik - semantik tomoni lam, ya’ni butun nutq aistemаai. buzilgon bo’ladi. Ayni vaqtda nutqning qaysi tomoni ko^roq izdon cliccanligini aniq bilib bo'Mmoydi. Lekin oradan ma’Ium voqt o'tgacl, bu rarsa oydirlosladi,

Ayrim lollarda, oususon, ofaziva osabiy-ruliy og’ir keclilmalar OuOoyli yuzaga Oelgan bo٠ Iso, u asta-sekin barlam Oopib keiishi mumkin, Boshqa bollordo, ya'ni aOaziya miyadagi tayinli bir Oasallikdon poydo bo'lgan mohallordo bu nuqson judo sekinliO bilan, tegishli do’vo cloro- todbirlori ko'rib, logopedik moslg'ulotlorni uzoq davom ettirib borilgaridan keyingina barlam topad¡,

Sbunday qilib, ovaliyo va ofoziyo sistemoli nutq OamcbiliOlondir■, bunday nuqsoni¡ kishilorning butun rutq sistemasida ya’ni nutqning fonetik-fonemotik, leksik va grammatik tomonlarida sezilarli ma’lum Oamchiliklar kuzatilodi, AvoliO va aOvziOlorning impressiv nutcdagi komcliliklor markaziy nerv sisiemasiring organik kosalliOlori natijasida vujudga Oeiodi.

Aloliyo va vOaziyolvming far٩i siundar iborotki, alaliyada nutq jarayonida ishtirok eiadigan analizatorlaming markaziy qismidagi nerv xujayralarnirg norasologi nutqning kecbikib ٢ivojlariаhiga olib borsa, vOoziklarda markaziy nerv sistemas¡ ayrim qismlarning organik kaаalliklari natijasida har tomonlama rivojlangan nuiq yo،qolodí.

Алалияни Aloliyani eiisbda - rutqri shokillantirish rivojlantirish, iariyalashni ko'zlab aOaziyoni bortoroO eiisbdo esa- yo'qlogan nutqni tiklasbni ko'ziob ‘boralar Oo'rilodi,

Adobiyoi

1. 
   Logopediva (Pod redi. L S, Volkovoy, M,, Prosvesbeniye, 1989),
   
2. 
   Logooediya Muminova.U.R,Ayupova M, YU.-T.Uqituvclri 199،
   
3. 
   Bein E,S,EBur'Ia0ova,M.K..٧rzeI T G . Vossionovleniye rechi u bolnio s aOozivey ,M. i 982,
   

',Bekker K,P., Sovak M.logopediyo M„ 198،

5, К о v s h i 0 о voVkA.؛: kspressivnay ¿o a lo ii y aG I 985

b.Sinyak V.A. Logopediya. М., !()85

7. 
   Nedorazvitiye i trata rechi (Pod.L.1 Belyakova i dr, m., 1985)
   
8. 
   Filicheva T.B. Chevelyova N.A. Chirkina G,V. Osnovi logopedii- M 1989
   

9.Sobotovich YE.F.Formirovaniye pravilnoye rechi u detey s motomoy alaliyey.-Kiyev. 1981.

2. 
   Svetkova L.S.Problemi afazii i vosstanovitelnogo
   

obucheniya .M.1979.

2. 
   Shomaxmudova R.To‘g‘ri talaffuzga o'rgatish va nutq ostirish.-T.Uqituvchi 2001.
   
3. 
   Fayziyeva U YU Nutq ustirish .(Bog‘cha yoshidagi zaif' eshituvchi bolalar uchun )T.Uqiiuvchr 200 L
   

SA VOL VA TOPSHIRIQLAR

1 .Sistemali nutq nuqsonlariga qaysilari kiradi?

2. 
   Afaziya nuqsonini ta'riflab bering.
   
3. 
   Alaliya va afaziyalarning o'xshash tomonlari va farqlari nimada?
   

4.Sistemali nutq nuqsonlariga ega bo'lgan bolalar qayerda talim olishlari kerak?

9. 
   bob Yozma nutfdagi kamchiliklar
   

Rej a

! Yozma nutq meeaniz.mlaır

2.Disgrafiya va agrafiva

3. 
   .Disleksi v a va a le к s i у a
   

2. 
   Yozma nutqdagi nuqsonlarni kelib chiqish sabablari
   
3. 
   Yozma nutqdagi nuqsonlarni oldini olish va bartaraf etish
   

Og'zaki nutq atrofdagilar bilan bevosita aloqa qilishda ishlatilsa. yozma nutq boshqa vaziyatda boshqa bir joyda davrda yashagan kishilar bilan muloqatda bodish, ularning fikrini anglash vositasidir. Yozma nutq eikrla٦mihda ixtiyoriy ifodalab berishning eng qulay vositasidir. Yozma nutqni o'qish hamda yozish jarayonlari tashkil etadi. Yozma nutqni tushinish uchun maxsus tartibdagit^’lini olrnoq, ya’ni savodli bo’lmoq zarur. Yozma nutq og'zaki nutq asosida shakillanadi.

Yozma nutq maeanizmlari murakkab boMganligi tufayli uni shakillantirib borishda turli hil qiyinchiliklar kuzatilib turadi. Logopediyada yozma nutqdagi nuqsonlar disgrafiya (grekcha dis- buzilish. graeo-yoharnan), agrofiya (a-inkor qilish. yo"q grafo-yozaman), dileksiya (grekcha dis-buzilish. lego o'qiyman). aleksiya (grekcha a- inkor qilish. yo4q. lego-okqimoq) atamalari bilan yuritiladi.

Yozma nutqdagi kamchiliklar haqida korreksion pedagogika nomoyondalari qimmatli nazariyalarni yaratib qoldirganlar. Kusmaul (1877'). Berkan (1881) o‘zlarining ilomiy asarlarida o‘qish va yozishdagi kamchiliklar mustaqil nutq nuqsonlari ekanligini ko‘rsatib berdilar. Bunga qadar yozma nutqdagi kamchiliklar аклий aqliy asosiy blgilaridan biri deb hisoblab kelinar edi.

XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab o‘qish yozishdagi kamchiliklar камчиликлар ko،rib idrok etishning yuzaki. norizo bo،Mshidan kelib chiqadi deb. olimlar yozma nutqdagi kamchiliklarni legoseniva (o‘qishning sustligi) va grafosteniya (yozishning sustligi)atamalari bilan nomlashni tavsiya ettilar. 1907 yili rus olimi

K.N.Monaxov yozma nutqdagi nuqsonlarni sezuvchanlikka aloqador afatik buzilishning sensor harakteri deb hisobladi. Mashxur klinisist- nevropotolog R. A.Tkachev. S.S.Mnuxinlar yozma nutqdagi kamchiliklar bo،g،in obrazlarini esda saqlay olmaslik. tovushlarni noto'g'ri talaffuz etish oqibatida sodir boMgan nutq nuqsonlari deb. ularni aleksiya. agrafiva deb atashni taklifetdilar.

Yozma nutqdagi kamchiliklarni oiimlardan Xvatsev M.YE.. R.YE.L.evina. S.S.I.yapidevskiy. L.i-.Спирова.

N.A. Nikashina. О. A.Tokareva. O. V.Pravdina. V.G.Petrova, V.V. Voronkova. A.V.Yastrebova. G.A.Kashe va boshqalar har tomonlama oTganib bularni og'zaki nutq va fonematik eshilisadagi kamchiliklardan kelib raiqadigan иуксонлар deb xisobladilar.

Nutqni analiz va sintez. ya'nl tahlil va tarklb qilish qobiliyati bolada og'zaki rnitqmng shakillanishi bilan birga paydo boMadi. Og'zakl nutqdagi kamchiliklar vozma nutqni shakillantirib borishga to'sqinlik qiladi. Tovushlami to٠g‘ri talaffuz etish, ularni eshitib turib bir-biridan ajratib olishda qiynalgan bolalarning y'ozma nutqdagi bir qator inuqsonlar kuzatiladi.